«Χρησιμοποιήσαμε πολλά χρήματα φορολογούμενων με λάθος τρόπο για να σώσουμε τράπεζες». Τι εννοούσε ο Γερούν Ντάισελμπλουμ;

Για να σκεφτεί κανείς, τί μπορεί να εννοούσε ο πρώην πρόεδρος του Eurogroup και πολιτικός του ολλανδικού Εργατικού Κόμματος (του κάποτε κραταιού, αλλά σήμερα τόσο ισχυρού όσο και το ΠΑΣΟΚ το 2012) χρειάζεται, πρώτα-πρώτα, μια αναδρομή στην ιστορία της κρίσης.
Στα χρόνια 1990-2008 η φούσκα φούσκωσε σε όλη τη Δύση εξ αιτίας αυτού που εξομολογήθηκε ακόμη και ο αμερικανός πρόεδρος της Fed Allan Greenspan, ένας από τους πατέρες του έμπρακτου νεοφιλελευθερισμού: Δεν υπάρχει πιο αποτελεσματική τρόμπα από το να εμπιστεύεσαι χωρίς επιφυλάξεις το «αόρατο χέρι» των αγορών.

Ρύθμιση και επιτήρηση των τραπεζών, δεν υπήρχε ούτε στην Ελλάδα ούτε πουθενά αλλού, στην Ευρώπη ή στις ΗΠΑ. Και ο υπερδανεισμός του ελληνικού δημοσίου, ως προς την ουσία, σε τίποτε δεν διέφερε από τον υπερδανεισμό ιδιωτικών επιχειρήσεων ή προσώπων στις ΗΠΑ, στην Ισπανία ή στην Ιρλανδία.
Το φυσιολογικό της φούσκας είναι κάποτε να σκάσει. Και ό,τι φουσκώνει πολύ, ξεφουσκώνει άγαρμπα. Και όταν συνέβη το φυσιολογικό και άγαρμπο, στην περίοδο 2008-2012, πολλές μεγάλες επιχειρήσεις - με την αγοραία έννοια του όρου, διασώθηκαν με χρήμα φορολογουμένων. Ο κατάλογος των too-big-to-fail-monsters άρχιζε από τράπεζες όπως την AMRO στη χώρα του Ντάισελμπλουμ, την βρετανική Royal Bank of Scotland και την γερμανική  Hypotheken Vereinsbank, συνεχίστηκε με βιομηχανίες όπως την General Motors και την θυγατρική της Opel και στο τέλος συμπεριέλαβε ολόκληρες χώρες, όπως την Ελλάδα, την Ιρλανδία και την Πορτογαλία. Εκτός από την Lehman Brothers που την άφησαν να σκάσει (και μετά το μετάνοιωσαν) και 2-3 τέρατα που εξαγοράστηκαν (π.χ. το μεγάλο πακέτο μετοχών της αμερικανικής Morgan Stanley που αγόρασαν οι Ιάπωνες της Mitsubishi), εξαιρέσεις στον κανόνα δεν υπάρχουν.
Αυτό άλλαξε μόνον το 2012, όταν οι αγορές κεφαλαίων ετοιμαζόταν να αποκλείσουν από τον δανεισμό την Ιταλία και Ισπανία, οικονομίες υπερβολικά μεγάλες για να μπορέσουν να τις διασώσουν με χρήματα φορολογουμένων. Τότε ακριβώς, ελλείψει άλλης λύσης, επενέβη η Κεντρική Τράπεζα της ΕΕ: Απείλησε με το νομισματικό «πυρηνικό όπλο» της, που είναι μονοπώλιο των απανταχού Κεντρικών Τραπεζών, αυτούς που είχε αποκαλέσει ο Γερμανός Σοσιαλδημοκράτης Μύντεφέρινγκ «ακρίδες» (δυσφημώντας άδικα το δύστυχο έντομο, με τη δυσανάλογη παρομοίωση): «Θα σας πνίξω με ρευστό, άν χρειαστεί». Ή αυτολεξεί «the ECB is ready to do whatever it takes to preserve the euro. And believe me, it will be enough» (Mάριο Ντράγκι).

© Neue Westfälische Zeitung

Άν αυτό είχε γίνει στην ΕΕ έγκαιρα, ήδη από το 2008 - ή έστω από το 2010, με την επίσημη εκδηλωση της σοβούσας ελληνικής κρίσης -, πολλά δεινά για την ΕΕ ως όλον θα είχαν αποφευχθεί. Μη ξεχνάμε ότι η Ιρλανδία και η Πορτογαλία παρασύρθηκαν στη δίνη κυρίως εξαιτίας ενός γεύματος εργασίας στο Deauville των Μέρκελ-Σαρκοζύ, με το οποίο παραβίασαν την βασική εντολή μιας πολιτικής Κοινότητας που επιτάσσει «τα εν οίκω μη εν δήμω». Οι δύο ηγέτες της ΕΕ διακήρυξαν σ' Ανατολή και Δύση ότι «ο εταίρος μας Ελλάδα είναι ιδιαίτερη περίπτωση» και έβαλαν τους παράγοντες των παγκόσμιων αγορών (που δεν έχουν δα και τετράγωνη λογική!) να αναρωτιούνται ποιά  χώρα της ευρωζώνης θα είναι η επόμενη «ιδιαίτερη περίπτωση». Έτσι μας έφεραν το δηλητηριώδες ελληνικό PSI, υπό τα χειροκροτήματα του συνόλου σχεδόν του ελληνικού πολιτικού προσωπικού. Μην ξεχνάμε όμως τη ριζική διαφωνία του Τρισέ και της πλειοψηφίας στο Directorium της ΕΚΤ.
Δυστυχώς η επικρατούσα πολιτική στην ΕΕ, τότε δεν ήθελε να επιδείξει η ΕΚΤ το βαρύ οπλοστάσιό της προς εκφοβισμόν. Διότι αυτό το «πυρηνικό όπλο» παραβίαζε τους κανόνες μιας αποτυχημένης «φιλελεύθερης» οικονομικής ορθοδοξίας, η οποία επιτάσσει να αποφασίζουν για το κόστος του χρήματος και των κεφαλαίων δανεισμού οι αγορές και όχι οι ρυθμιστές των αγορών. Μετά το 2012 το ανέχθηκε, διότι δεν μπορούσε να κάνει αλλοιώς. Αυτός ο οικονομικός φιλελευθερισμός δεν είχε πια ρεαλιστικές λύσεις - ούτε καλές, ούτε κακές.

Αυτή είναι η μεγάλη εικόνα. Τα υπόλοιπα τα είπε περιληπτικά ο Ολλανδός πολιτικός. Αλλά δεν ωφελεί ιδιαίτερα το να παραδέχεσαι ένα αυτονόητο εκ των υστέρων. Θα ήταν μάλλον καλύτερα, ο Ολλανδός να πει απλώς, «στερνή μου γνώση να σ' είχα πρώτα» και να περιγράψει ξερά τι συνέβη μετά το πανευρωπαϊκό ρεσιτάλ κοινωνικής αναλγησίας και πολιτικής ανοησίας 2008-2012, που ήταν και η μεγάλη πολιτική επιχορήγηση της λαϊκίστικης ακροδεξιάς.

Η επικρατούσα πολιτική μεταξύ 2008 και 2012 έπραξε εσφαλμένα. Ο Μάριο Ντράγκι, ως πολιτικότερος των πολιτικών, αν και προέρχεται από τον σκληρό πυρήνα του χρηματοπιστωτικού συστήματος, το καλοκαίρι του 2012 τράβηξε το πιστόλι του (ή μάλλον το νομισματικό «μπαζούκα» από το οπλοστάσιο της ΕΚΤ) και έσωσε μια χαμένη παρτίδα. 
Τώρα πιά, που τα χειρότερα των χειρότερων έχουν - προς το παρόν - αποφευχθεί, το μόνο ερώτημα με πρακτική σημασία αφορά το μέλλον: Στην επόμενη κρίση, θα έχουν άραγε οι πολιτευτές και οι λοιπές μαζορέτες των «ελεύθερων» αγορών και των «επενδυτών», πιο πολύ μυαλό, πιο λίγη ιδεολογία και κάποιο φραγμό στην απληστία, τη δική τους και κυρίως των αφεντικών τους; Όμως αυτό δεν το ξέρει ούτε ο Θεός. Οι εγγενείς (αυτο)καταστροφικές δυνάμεις δεν λείπουν καθόλου από τον καπιταλισμό· και για να τεκμηριωθεί το αυτονόητο, δεν χρειάζεται ο Μαρξ ως μάρτυρας.
Τουλάχιστον ο Ολλανδός εξομολογήθηκε. Μερικές εγχώριες μαζορέτες με απύθμενο μίσος εναντίον των ασθενέστερων κοινωνικών στρωμάτων, πότε θα φροντίσουν για τη σωτηρία της ψυχής τους;
Και οι άλλοι ανεξομολόγητοι, πότε θα ομολογήσουν ότι με Χριστουγενιάτικα εφάπαξ μερίσματα και επιδόματα, οσοδήποτε καλοδεχούμενα και ανακουφιστικά για πάρα πολλούς, δεν ανασυγκροτείς το καχεκτικό κράτος πρόνοιας της Ελλάδας - ακόμη και αυτό υφαρπαγμένο προ πολλού από τις πιο προνομιούχες μερίδες μισθωτών ή μή μισθωτών μεσοαστών -, αλλά μόνον ρίχνεις σταγόνες νερού πάνω σε καυτή πέτρα;

Γ. Ρ.

© Der Spiegel