του Μάικλ Νόρρις
© Literary Kicks - Michael Norris: Unto this Last: John Ruskin's Economic and Political Writings, 1.9.2008
Τι μπορεί να σημαίνει «δίκαιη ανταμοιβή» της εργασίας; Ποιός αξιολογεί, ποιός ορίζει κανόνες, ποιός τους διασφαλίζει; Έχει ρόλο το κράτος, είναι ανάγκη να υπάρχει ως κράτος πρόνοιας; Είναι η δημοκρατική πολιτική αυτή που πρέπει να ορίζει τους κανόνες;
Υπήρχαν πάντα εποχές όπως η τωρινή, στις οποίες πολλοί επικαλέστηκαν «αξιοκρατία» (meritocracy)· άλλοτε την έβλεπαν υπό πρίσμα ηθικοπλαστικό, τώρα εννοούν ένα είδος προσοντοκρατίας. Παραβλέπουν όμως πόσο εξαρτημένο είναι το τί θεωρείται αξιοσύνη και τί θεωρείται προσόν, από το αποτέλεσμα της εργασίας και τον προορισμό της, όπως αυτά γίνονται «δεύτερη φύση» στον δεδομένο τύπο κοινωνίας· το ποιός είναι άξιος κρίνεται με βάση «αξίες» που χρειάζονται προσδιορισμό με επίθετο ή με άλλο ουσιαστικό.
Και πώς θα επιβιώνουν οι «λιγότερο άξιοι», οι «περιττοί άνθρωποι» με τις «σπαταλημένες ζωές» (Ζίγκμουντ Μπάουμαν), που πάντοτε θα υπάρχουν και θα είναι πολλοί; Το να προτείνεις ή να αποδέχεσαι ως μοίρα τους τον Καιάδα, είναι η ακραία βαρβαρότητα. Το να κάνεις πως δεν βλέπεις τους «λιγότερο άξιους», λές και δεν ξέρεις ότι θα υπάρχουν πάντα, εκτός από ακραία ανευθυνότητα είναι ακραίος ανορθολογισμός: Καταστρέφει ολόκληρες κοινωνίες και αφανίζει τη δημοκρατία. Τέτοια θέματα απασχόλησαν τον Τζων Ράσκιν στα κοινωνικοπολιτικά γραπτά του, όπως είναι το Unto This Last (1860), ή στο υπέροχο παραμύθι του Ο Βασιλιάς του Χρυσού Ποταμού.
Οι κοινωνικές φιλοσοφίες του Ράσκιν και του σύγχρονού του Φρίντριχ Ένγκελς διαμορφώθηκαν σε μια περίοδο γιγάντωσης της βιομηχανικής παραγωγής και της Βικτωριανής πόλης. Και οι δύο είδαν τη βρωμιά, τη χυδαιότητα, τον αχαλίνωτο εγωισμό και απληστία ως σύμβολα όλων των συμφορών του βιομηχανικού καπιταλισμού. Όλα τα δεινά της κοινωνίας ήταν ήδη φανερά στη Βρετανία της δεκαετίας του 1840. Αλλά τα οράματα των δύο ανδρών για μια σοσιαλιστική εναλλακτική λύση οδηγούσαν σε πολύ διαφορετικά μέλλοντα για την πόλη, την κοινωνία, τον κόσμο: Για τον Ένγκελς, τον σοσιαλιστή εργοστασιάρχη του Μάντσεστερ με τον ακλόνητο ηθικό ανθρωπισμό (βλ. το νεανικό βιβλίο του Condition of the working classes in England, 1844 - ελληνικά), τον αρνητή της κοινωνικής τάξης του, το μέλλον ανήκε στη νεωτερικότητα, σε έναν εξανθρωπισμένο βιομηχανικό πολιτισμό με αταξική κοινωνία. Για τον Ράσκιν, τον ασυμβίβαστο κριτικό της τέχνης, της πολιτισμικής κατάστασης και της κοινωνίας του καιρού του, τον ζωγράφο και δάσκαλο, αξιοπρεπές μέλλον υπήρχε στη διατήρηση ή αναστήλωση προβιομηχανικών-προκαπιταλιστικών παραδόσεων που περιείχαν μιαν «άλλη αξιοκρατία».
Ο Ράσκιν - όπως και ο Ένγκελς, ο Ντίκενς, ο Καρλάιλ, ο Ουίλιαμ Μόρρις - έζησε στη Βικτωριανή εποχή (δεύτερο μισό του 19ου αιώνα). Τα ιδανικά του για τον σοσιαλισμό, για τον πολιτισμό, για μια οικολογική-ηθική στροφή των συνειδήσεων που θα διώξει από τον ουρανό το μαύρο «καταιγιδοφόρο σύννεφο του 19ου αιώνα» (→ pdf) ή για άλλα σημαντικά πράγματα, ήταν ουτοπικά· μυθοποίησαν και εξιδανίκευσαν ένα προκαπιταλιστικό παρελθόν, ίσως και με αφελή τρόπο. Ωστόσο, κυρίως μετά το θάνατό του, επηρέασαν πολύ και πολλούς, από το βρετανικό εργατικό κίνημα μέχρι τον Μαχάτμα Γκάντι. Συνεχίζουν, με τον τρόπο τους, να μιλούν και για την τωρινή μετα(;)βιομηχανική μας Δύση.
Ο Ράσκιν κύτταζε προς το παρελθόν - όπως ο άγγελος της Ιστορίας του Μπένγιαμιν - και έπλεκε τον μύθο του παρελθόντος· όμως, γι' αυτό ακριβώς, επειδή στράφηκε προς το παρελθόν για χάρη της εύλογης κριτικής του παρόντος, για μας μιλά ο μύθος του.
Και πώς θα επιβιώνουν οι «λιγότερο άξιοι», οι «περιττοί άνθρωποι» με τις «σπαταλημένες ζωές» (Ζίγκμουντ Μπάουμαν), που πάντοτε θα υπάρχουν και θα είναι πολλοί; Το να προτείνεις ή να αποδέχεσαι ως μοίρα τους τον Καιάδα, είναι η ακραία βαρβαρότητα. Το να κάνεις πως δεν βλέπεις τους «λιγότερο άξιους», λές και δεν ξέρεις ότι θα υπάρχουν πάντα, εκτός από ακραία ανευθυνότητα είναι ακραίος ανορθολογισμός: Καταστρέφει ολόκληρες κοινωνίες και αφανίζει τη δημοκρατία. Τέτοια θέματα απασχόλησαν τον Τζων Ράσκιν στα κοινωνικοπολιτικά γραπτά του, όπως είναι το Unto This Last (1860), ή στο υπέροχο παραμύθι του Ο Βασιλιάς του Χρυσού Ποταμού.
Οι κοινωνικές φιλοσοφίες του Ράσκιν και του σύγχρονού του Φρίντριχ Ένγκελς διαμορφώθηκαν σε μια περίοδο γιγάντωσης της βιομηχανικής παραγωγής και της Βικτωριανής πόλης. Και οι δύο είδαν τη βρωμιά, τη χυδαιότητα, τον αχαλίνωτο εγωισμό και απληστία ως σύμβολα όλων των συμφορών του βιομηχανικού καπιταλισμού. Όλα τα δεινά της κοινωνίας ήταν ήδη φανερά στη Βρετανία της δεκαετίας του 1840. Αλλά τα οράματα των δύο ανδρών για μια σοσιαλιστική εναλλακτική λύση οδηγούσαν σε πολύ διαφορετικά μέλλοντα για την πόλη, την κοινωνία, τον κόσμο: Για τον Ένγκελς, τον σοσιαλιστή εργοστασιάρχη του Μάντσεστερ με τον ακλόνητο ηθικό ανθρωπισμό (βλ. το νεανικό βιβλίο του Condition of the working classes in England, 1844 - ελληνικά), τον αρνητή της κοινωνικής τάξης του, το μέλλον ανήκε στη νεωτερικότητα, σε έναν εξανθρωπισμένο βιομηχανικό πολιτισμό με αταξική κοινωνία. Για τον Ράσκιν, τον ασυμβίβαστο κριτικό της τέχνης, της πολιτισμικής κατάστασης και της κοινωνίας του καιρού του, τον ζωγράφο και δάσκαλο, αξιοπρεπές μέλλον υπήρχε στη διατήρηση ή αναστήλωση προβιομηχανικών-προκαπιταλιστικών παραδόσεων που περιείχαν μιαν «άλλη αξιοκρατία».
Ο Ράσκιν - όπως και ο Ένγκελς, ο Ντίκενς, ο Καρλάιλ, ο Ουίλιαμ Μόρρις - έζησε στη Βικτωριανή εποχή (δεύτερο μισό του 19ου αιώνα). Τα ιδανικά του για τον σοσιαλισμό, για τον πολιτισμό, για μια οικολογική-ηθική στροφή των συνειδήσεων που θα διώξει από τον ουρανό το μαύρο «καταιγιδοφόρο σύννεφο του 19ου αιώνα» (→ pdf) ή για άλλα σημαντικά πράγματα, ήταν ουτοπικά· μυθοποίησαν και εξιδανίκευσαν ένα προκαπιταλιστικό παρελθόν, ίσως και με αφελή τρόπο. Ωστόσο, κυρίως μετά το θάνατό του, επηρέασαν πολύ και πολλούς, από το βρετανικό εργατικό κίνημα μέχρι τον Μαχάτμα Γκάντι. Συνεχίζουν, με τον τρόπο τους, να μιλούν και για την τωρινή μετα(;)βιομηχανική μας Δύση.
Ο Ράσκιν κύτταζε προς το παρελθόν - όπως ο άγγελος της Ιστορίας του Μπένγιαμιν - και έπλεκε τον μύθο του παρελθόντος· όμως, γι' αυτό ακριβώς, επειδή στράφηκε προς το παρελθόν για χάρη της εύλογης κριτικής του παρόντος, για μας μιλά ο μύθος του.
Γ. Ρ.
Ο Τζων Ράσκιν (John Ruskin) ήταν ο πιο σημαντικός κριτικός της τέχνης στα μέσα έως τα τέλη του 19ου αιώνα στην Αγγλία. Ήταν επηρεασμένος από το κίνημα του Ρομαντισμού, διαβαζόταν πολύ κατά τη διάρκεια της Βικτωριανής και της Εδουαρδιανής εποχής και έγραψε βιβλία για τις εικαστικές τέχνες (το ογκώδες πολύτομο Modern Painters), για την αρχιτεκτονική (The Stones of Venice, The Seven Lamps of Architecture) και για πολλά άλλα θέματα. Συνολικά έγραψε πάνω από 250 έργα. Μεταξύ πολλών και ποικίλων προσωπικοτήτων του πολιτισμού, της λογοτεχνίας και της πολιτικής επηρέασε πολύ τον Τολστόι, τον Μαρσέλ Προυστ (ο οποίος μετέφρασε μερικά από τα έργα του στα γαλλικά) και τον Μαχάτμα Γκάντι.
Σήμερα, πολλά από έργα του Ράσκιν είναι εξαντλημένα και εκτός κυκλοφορίας ή διατίθενται μόνον σε συντομευμένες εκδόσεις. Ωστόσο, ένα από τα πιο ανθεκτικά στο χρόνο και ίσως από τα καλύτερα έργα του, κυκλοφρορεί σε νέα έκδοση: Το Unto This Last [«Ακόμη και σ' αυτόν τον Τελευταίο»], δεν είναι ένα βιβλίο κριτικής της τέχνης, αλλά μια σειρά τεσσάρων δοκιμίων κοινωνικής θεωρίας. Ο τίτλος του προέρχεται από την Παραβολή των Εργατών του Αμπελώνα στην Καινή Διαθήκη, στην οποία ο Χριστός λέει:
ἆρον τὸ σὸν καὶ ὕπαγε· θέλω δὲ τούτῳ τῷ ἐσχάτῳ δοῦναι ὡς καὶ σοί· [πάρε τον δικό σου μισθό και πήγαινε· θέλω όμως να δώσω ακόμη και σ’ αυτόν τον τελευταίο ό,τι και σ’ εσένα]
 |
| John Ruskin - αυτοπροσωπογραφία |
