Λαϊκιστές και φιλελεύθεροι - «Το φιλελεύθερο κράτος διατηρείται στη ζωή από προϋποθέσεις τις οποίες δεν μπορεί να εγγυηθεί αυτό το ίδιο»

1. Coincidentia oppositorum - Η σύμπτωση των αντιθέτων
 
Η μεταμοντέρνα «πολιτισμική Αριστερά» των «μειονοτήτων» και «ιδιαιτεροτήτων» - μετά το σοκ του 1989 την κατακυρίευσε πραγματική μανία υπερτίμησης των ιδιαίτερων ταυτοτήτων - και η μεταμοντέρνα «πολιτισμική» και «ταυτοτική» (identitäre) Δεξιά, πανευρωπαϊκώς και παναμερικανικώς, δηλαδή εδώ στη Δύση, ασχολούνται με τα ίδια πράγματα αλλά υπό αντίστροφη οπτική γωνία. Όμως τους ενώνει ένα πράγμα, το ουσιαστικό: Και οι δύο παραλείπουν ή αποφεύγουν να ασχοληθούν με τα πραγματικά προβλήματα του μέσου και προπαντός του αδύναμου πολίτη. Φυσικά δεν τα αποφεύγουν μόνον αυτοί. Τα αποφεύγουν και οι σημερινοί φιλελεύθεροι, ακόμη και πολλοί φιλελευθερίζοντες σοσιαλδημοκράτες.

Κεντρικό πρόβλημα της δημοκρατίας είναι σήμερα το πρόβλημα της εκπροσώπησης των διακριτών κοινωνικών ομάδων στο επίπεδο όπου σχεδιάζονται (διακριτές;) πολιτικές και λαμβάνονται αποφάσεις: Οι πολιτικοί παράγοντες, δρώντας όλοι μαζί, αρχίζοντας από τους σημερινούς φιλελεύθερους και δημοκρατικούς συντηρητικούς, με τη νέα Σοσιαλδημοκρατία και τη λεγόμενη Νέα Αριστερά να τους ακολουθούν, αλλά τελικά, μαζί και οι ανερχόμενοι λαϊκιστές που επωφελούνται από το κενό πολιτικής που αφήνουν οι τρεις πρώτες ομάδες, με μια παράδοξη ανταγωνιστική συνεργασία μεταξύ τους, τραβούν μέχρι τα ακραία όρια και ολοκληρώνουν αυτό που ξεκίνησαν πιο παλιοί παραδοσιακοί πολιτικοί. Απευθύνονται κυρίως σε ειδικές κατηγορίες ψηφοφόρων, στα λεγόμενα target group των κομματικών σχεδιαστών εκλογικής τακτικής και των δημοσκόπων. Αυτές οι ευνοούμενες ομάδες μπορεί να είναι πολλά και εντελώς ετερόκλητα ή και αντίθετα πράγματα. Λόγου χάρη, μειοψηφίες «μή τυπικού φύλου», με υπερεκπροσώπηση στη δημόσια σφαίρα, αλλά και ομάδες γνώμης ακραία οπισθοδρομικές ως προς τις κοινωνικές αξίες, λές και έχουν βγεί από το μπαούλο με τον σκώρο. Μπορεί να είναι οι πολυμήχανοι δραστηριοποιούμενοι και υπερκινητικοί απασχολούμενοι στον ιδιωτικό χρηματοοικονομικό τομέα, αλλά και η ακούνητη σαν βράχος βαρειά δημοσιουπαλληλία στο βαθύ κράτος. Μπορεί να είναι ζωηρές μειοψηφίες αλλεργικές στους μετανάστες για διάφορους λόγους, υλικούς ή ιδεολογικούς, αλλά και αντίθετα, μεταλλαγμένοι πρώην αριστεροί, εθισμένοι στο να αποδέχονται ως «αγνούς προλετάριους» μόνον τους «μη αυτόχθονες» και να αδιαφορούν για τους μισθωτούς του ιδιωτικού τομέα και τους ανέργους που έχουν την ατυχία να θεωρούνται αυτόχθονες. Υπάρχουν πολλά target group που ενδιαφέρουν τους σημερινούς πολιτικούς, σ' αυτή τους την συνέργεια των αντιθέτων. Όμως, τι προκύπτει από το τελικό «πολιτικό άθροισμα» της δράσης τους; Προκύπτει ότι καθόλου δεν τους ενδιαφέρει ο αδύναμος πολίτης που φοβάται ότι αύριο θα είναι άνεργος (ή είναι ήδη) και η συνήθης οικογένεια με συνήθεις μισθωτούς ή μικρομεσαίους γονείς, που αγωνιούν για την καθημερινή επιβίωση, που συσχετίζουν το σχολείο των παιδιών τους με τις λέξεις «χαμηλή ποιότητα εκπαίδευσης» και τις συγκοιωνίες με τη λέξη «ταλαιπωρία»,  που δεν ξέρουν άν αύριο θα είναι σε θέση να πληρώνουν το ενοίκειο ή τους λογαριασμούς του ηλεκτρικού ρεύματος

Κοντολογίς, δεξιοί και αριστεροί μεταμοντέρνοι πολιτικοί, φιλελεύθεροι και λαϊκιστές, μεριμνούν κυρίως για όλες εκείνες τις δυναμικές μειοψηφίες ψηφοφόρων, που σύμφωνα με κάποιες γνώμες «παλιομοδίτικες» και ίσως κακεντρεχείς (ή μήπως ειρωνικά ρεαλιστικές;), είναι οι πραγματικοί κομματικοί πελάτες της μεταμοντέρνας εποχής. Για τους άλλους, τους πολλούς πολίτες, δεν απομένει απόθεμα μέριμνας.
Όχι τυχαία, αυτούς τους πολλούς αλλά υποτίθεται «ασήμαντους», εδώ και πολύ καιρό, οι κομματικές (και άλλες) ελίτ αποκαλούν υποτιμητικά, σχεδόν περιφρονητικά, «σιωπηλή πλειοψηφία». 

«Το φίδι και ο Αλέξανδρος τα κάνανε πλακάκια»

Τ' είχες Γιάννη; Τ' είχα πάντα! Οι συνταγές της παλιάς καλής εποχής των κομματαρχών-παπατζήδων, με άλλη, μεταμοντέρνα ιδεολογική γαρνιτούρα.
Έτσι, εκτός των άλλων φαινομένων της κρίσης, η κλασική φιλελεύθερη Δεξιά των σοβαρών αστών, αυτή που (ακόμη) δεν παραδόθηκε στους λαïκιστές, υποφέρει από σοβαρή πολιτική ασθένεια. Όπως στην Ελλάδα, έτσι και στον Βορρά της ΕΕ. Αλλά από την άλλη πλευρά, δείτε πως έχει καταντήσει το παλιό κόμμα του Λίνκολν στις ΗΠΑ, οι Ρεπουμπλικανοί που παραδόθηκαν. Σαφώς χειρότερα.
Πολλοί ισχυρίζονται ότι αυτοί που πλήρωσαν το τίμημα της αποτυχίας και της κρίσης είναι οι Σοσιαλδημοκράτες στην Ευρώπη - όχι όμως οι συγγενείς Δημοκρατικοί στις ΗΠΑ, ακριβώς επειδή επί Ομπάμα αντέδρασαν με αντικυκλικές οικονομικές πολιτικές. Αλλά η μεγαλύτερη πολιτική αποσύνθεση είναι αυτή που συμβαίνει τώρα στα φιλελεύθερα δεξιά εθνικά τμήματα του Ευρωπαïκού Λαϊκού Κόμματος (στη Βόρεια Ευρώπη και όχι μόνον) και στους Ρεπουμπλικανούς των ΗΠΑ.
Βλέπουν σήμερα, ακόμη και πολιτικά τυφλοί, τι έπαθε το κραταιό μέχρι πρόσφατα κόμμα της Άνγκελα Μέρκελ από την επίθεση των δεξιών λαϊκιστών Εναλλακτικών σε ένα σωρό γερμανικές ομόσπονδες χώρες (Länder), με τελευταία την πρωτεύουσα, την πόλη-κράτος του Βερολίνου. Μοναδική εξαίρεση η ιδιόμορφη και «επαρχιακή» Βάδη-Βυρτεμβέργη, επί πολλές δεκαετίες προπύργιο των Χριστιανοδημοκρατών, που «πρόλαβε» να αλωθεί από το κόμμα των Πράσινων του Βίνφριντ Κρέτσμαν (του άκρως επιδραστικού στους ψηφοφόρους, εκτός των άλλων και επειδή ως φιγούρα πρωθυπουργού, πολιτικού και ατόμου, είναι ό,τι πιο ξένο και απομακρυσμένο από τα μέλη των σημερινών πολιτικών ελίτ). Φανερή είναι ιδίως, η επίθεση δέχεται η Μέρκελ από τους παραδοσιακούς Βαυαρούς συμμάχους της του CSU και τον «Κρέιζυ Χορστ» Ζέεχοφερ (Horst Seehofer). Τα αδελφά δεξιά κόμματα CDU και CSU ζουν πια και αναπνέουν σε διαφορετικούς πολιτικούς κόσμους: Η Μέρκελ είναι πάντα μετριοπαθώς φιλελεύθερη, ο Ζέεχοφερ είναι πολιτικός αδελφός του Κατσίνσκυ της Πολωνίας και του Ορμπάν της Ουγγαρίας, και πολύ θα ήθελε να γίνει «βοηθός» των μεγάλων δεξιών λαϊκιστών αδελφών, του Πούτιν και του Τραμπ.
Το επόμενο τσίρκο θα έλθει μάλλον στις γαλλικές εκλογές, με Β’ γύρο Νικολά εναντίον Μαρίν. Και θα είναι το πιο θεαματικό: αγώνας κατς μέσα σε σιδερένιο κλουβί, ο Μασκοφόρος Γίγαντας εναντίον της Ξανθιάς Κόμπρας. Ούτε ψύλλος στον κόρφο του κάθε στοιχειωδώς λογικού Γάλλου.

Αλέκο μη χαρίζεσαι καθάρισε το κτήνος
θέλει δουλειά κι υπομονή μου απαντά εκείνος

(Γ. Μαρκόπουλος, Αντ. Ανδρικάκης, Γ. Νταλάρας)

2.  Tο δίλημμα του σύγχρονου φιλελεύθερου κράτους

«Το φιλελεύθερο εκκοσμικευμένο κράτος τρέφεται και διατηρείται ζωντανό από προϋποθέσεις τις οποίες δεν μπορεί να εγγυηθεί αυτό το ίδιο»

«Der freiheitliche, säkularisierte Staat lebt von Voraussetzungen, die er selbst nicht garantieren kann»

Έτσι το είχε διατυπώσει ο συνταγματολόγος, νομικός δημοσίου δικαίου και καθηγητής της φιλοσοφίας του δικαίου Έρνστ-Βόλφγκανγκ Μπέκενφέρντε (Ernst-Wolfgang Böckenförde) - στο βιβλίο του Staat, Gesellschaft, Freiheit (Κράτος, Κοινωνία, Ελευθερία), 1976.
Και συνεχίζει ο Μπέκενφέρντε:

«Αφενός, μπορεί να υπάρχει ως φιλελεύθερο κράτος, μόνον άν η ελευθερία που αυτό παρέχει στους πολίτες του λειτουργεί ρυθμιστικά με εσωτερικευμένο τρόπο, δηλαδή μέσω των ηθικών περιεχομένων του ατόμου και της συνοχής της κοινωνίας. Αφετέρου, το κράτος δεν επιτρέπεται να προσπαθήσει να εγγυηθεί τις ως άνω εσωτερικές ρυθμιστικές εξουσίες αυτό το ίδιο, δηλαδή με τα μέσα του έννομου καταναγκασμού και επιτακτικά μέσω της εξουσίας του, διότι εάν το κάνει, θα παραιτηθεί από την ιδιότητά του να είναι φιλελεύθερο κράτος και θα περιπέσει πάλι - δρώντας αυτή τη φορά σε εκκοσμικευμένο πεδίο - σ' εκείνη την διεκδίκηση καθολικότητας, την οποία εγκατέλειψε κατά τους θρησκευτικούς εμφύλιους πολέμους*»

(* ο Μπέκενφέρντε εννοεί κυρίως τους θρησκευτικούς εμφυλίους της Βρετανίας και της Γερμανίας, τον 16ο και 17ο αιώνα)

Konrad Gesner (1516-1565): Nomenclator aquatilium animatum

Ιδού πώς μετέφρασε ο νέος κλασικός της πολιτικής επιστήμης και της κοινωνιολογίας Ραλφ Ντάρεντορφ (Ralf Dahrendorf), ο φιλελεύθερος στα πολιτικά και  Κεϋνσιανός στα οικονομικά, αυτό το «απόφθεγμα» ή «δίλημμα» ή «παράδοξο του Μπέκενφέρντε»:  

Η δημοκρατία  βασίζεται σε αξίες που δεν έχουν παραχθεί με δημοκρατικό τρόπο. Η δημοκρατία δεν μπορεί να αυτοδημιουργηθεί.

Οι πολιτικοί και η πολιτική των δημοκρατικών κομμάτων, δεξιών και αριστερών, των γενεών μετά το 1980, όλο και περισσότερο απωθούσαν αυτές τις αξίες και απομάκρυναν τη δρώσα πολιτική στη δημοκρατία απο τις πηγές τροφοδοσίας της.
Το φιλελεύθερο κράτος μετά το 1980 και οι αντίστοιχες πολιτικές των κομμάτων στην περίοδο αυτή (που όχι αυθαίρετα, θεωρείται η περίοδος της νεοφιλελεύθερης οικονομίας), εγκατέλειψαν αυτά ακριβώς τα «εσωτερικά» ηθικο-πολιτικά πεδία, στα οποία, σύμφωνα με τον Μπέκενφέρντε και όχι μόνον, μπορεί να γίνει πράξη η ελευθερία και η δημοκρατία και να δοθεί η εγγύηση και διασφάλιση της βιωσιμότητάς τους. Εγκατέλειψαν και συχνά υπονόμευσαν την ανάπτυξη την ηθικών περιεχομένων του ατόμου (παλιά, αυτά τα λέγαμε «αρετές του πολίτη», τώρα η λέξη αρετή έχει εξορισθεί από το πεδίο της πολιτικής) και την συνοχή της κοινωνίας.

Έσπειραν ανέμους, θερίζουν θύελλες. 

Γιώργος Β. Ριτζούλης

 

 

Ernst-Wolfgang Böckenförde: «Η ελευθερία είναι μεταδοτική»
Όμως, «το κράτος πρέπει να θέτει και πραγματοποιεί με αξιοπιστία ηθικούς στόχους, λόγου χάρη την κοινωνική δικαιοσύνη»

 

 

 

 

Γιαν-Βέρνερ Μύλλερ: Πώς τρέφουν τον λαϊκισμό οι μή λαϊκιστές πολιτικοί και η τεχνοκρατική πολιτική
   
Ούλρικε Γκερό: Το πολιτικό Κέντρο χάνει το έδαφος κάτω από τα πόδια του - Άνοδος του δεξιού λαϊκισμού στην ΕΕ
   
Γιάννης Βούλγαρης: Να ανοίξουμε το «μαύρο κουτί» του λαϊκισμού Απόκλιση καπιταλισμού - δημοκρατίας και η επιστροφή των εθνικισμών
   
Χέλμουτ Ντούμπιελ: Λαϊκισμός στη σύγχρονη δημοκρατία. Η ώρα του γητευτή με τον μαγικό αυλό
   
Γιαν-Βέρνερ Μύλλερ: Αντιπροσωπευτική δημοκρατία στη μεταπολεμική Ευρώπη και ο λαϊκισμός ως «σκιά» της
  
Γιώργος Β. Ριτζούλης: Λαϊκισμός ελληνικού τύπου και οι ιδέες ΠΑΣΟΚ. Πόσο παγερά αδιάφορος να μένει κανείς;
   

Σ. Μουφ, Ιν. Ερρεχόν, Κ. Φερνάντεθ Λίρια, Ούλ. Πρόις: Διλήμματα του αριστερόστροφου λαϊκισμού: Ανάκτηση της κλασικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας ή λαϊκή κυριαρχία αντίπαλος των θεσμών;
  

Ernst-Wolfgang Böckenförde