του Κας Μούντε
© Can Europe make it? - : 2015 and the struggle for Europe’s core, 28.12.2015
Καταστροφικές τρομοκρατικές επιθέσεις, μήνες ανασφάλειας για τη ζώνη του ευρώ, μεγάλες εκλογικές νίκες λαϊκιστικών κομμάτων, μια άνευ προηγουμένου κρίση προσφύγων..., δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το 2015 ήταν annus horribilis για την Ευρώπη.
Τόσο το εγχείρημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσο και της ευρωπαϊκής φιλελεύθερης δημοκρατίας αντιμετωπίζουν προκλήσεις με τρόπους που δεν έχουμε ξαναδεί. Το πραγματικό ερώτημα για το επόμενο έτος (και για μετά) είναι το εξής: ήταν απλά το 2015 μια κατ΄ εξαίρεσιν τερατώδης χρονιά που σύντομα θα ξεχαστεί, ή μήπως ήταν ένας χρόνος βαθιάς αλλαγής και μετασχηματισμού, έτος που έδωσε μια νέα μορφή στην ευρωπαϊκή πολιτική για τα χρόνια που έρχονται;
 |
| Βαρομετρικό χαμηλό στον Β. Ατλαντικό - Χάρτης καιρού 28.12.2015 |
Ασφαλώς η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και η φιλελεύθερη δημοκρατία έχουν αμφισβητηθεί και άλλες φορές, στο παρελθόν. Η Συνθήκη του Μάαστριχτ το 1992, δεν δημιούργησε μόνον τα θεμέλια της σημερινής Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά και γέννησε έναν αργά αλλά σταθερά αυξανόμενο ευρωσκεπτικισμό.
Τα λαϊκιστικά κόμματα αποτελούν μόνιμο χαρακτηριστικό στοιχείο ορισμένων ευρωπαϊκών χωρών ήδη από το τέλος της δεκαετίας του 1980. Και η καταπολέμηση της τρομοκρατίας έχει υπονομεύσει τη φιλελεύθερη δημοκρατία από την 9η Σεπτεμβρίου 2001, για να μην πούμε απο ενωρίτερα.
 |
| Konrad Gesner (1516-1565): Nomenclator aquatilium animatum |
Οι πολύμηνες διαπραγματεύσεις μεταξύ της Ευρωζώνης και της νέας ελληνικής λαϊκιστικής κυβέρνησης του πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα ήταν ίσως η πιο τραυματική περίοδος για την ευρωπαϊκή Αριστερά. Πολλοί προοδευτικοί είδαν στο πρόσωπο του Τσίπρα τον άνθρωπο που θα τερμάτιζε τη λιτότητα στην Ευρώπη, σύντομα όμως διαπίστωσαν ότι και είχαν υπερεκτιμήσει την ικανότητα του Τσίπρα και είχαν υποεκτιμήσει την ακινησία και το πείσμα της ΕΕ. Ως συνέπεια του ελληνικού δράματος, πολλοί στην Αριστερά έχασαν την πίστη τους στο ευρωπαϊκό εγχείρημα ή στην εναλλακτική λύση του αριστερού λαϊκισμού.
Αμέσως μετά την αποφυγή της Grexit, η Ευρώπη βρέθηκε αντιμέτωπη με μια κρίση προσφύγων και αντίκρυσε ένα εκατομμύριο πρόσφυγες, κυρίως από τη Συρία και το Αφγανιστάν, να παίρνουν τον δρόμο προς την Ευρώπη. Η απογοήτευση για τα αδύναμα εξωτερικά σύνορα της Ένωσης και το γεγονός ότι δεν υπάρχουν πια εσωτερικά σύνορα μεταξύ των κρατών-μελών, πυροδότησε μια ισχυρή αντι-Κοινοτική αντίδραση προερχόμενη από τους κόλπους της ευρωπαϊκής Δεξιάς. Η αντίδραση αυτή επιδεινώθηκε λόγω των τρομοκρατικών επιθέσεων στο Παρίσι, ιδιαίτερα επειδή ανεύθυνοι πολιτικοί και δημοσιογράφοι υποστήριξαν ότι υπάρχει σύνδεση μεταξύ των τρομοκρατών και των προσφύγων. Κατεστημένοι και λαϊκιστές πολιτικοί σ' ολόκληρη την ήπειρο, ζήτησαν την αναστολή του Κανονισμού του Δουβλίνου και της Συνθήκης Σένγκεν, που αποτελούν δύο εντελώς κρίσιμους πυλώνες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των θεμελιωδών αξιών της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.
Αυτό που διακρίνεται σαφώς και στις δύο κρίσεις, είναι το απόλυτο ιδεολογικό κενό στην καρδιά της ευρωπαϊκής πολιτικής ελίτ. Στην πραγματικότητα, κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων με την Ελλάδα, κανείς δεν ήταν σε θέση να υπερασπιστεί με πειστικό τρόπο τις θεμελιώδεις αξίες των νεοφιλελεύθερων πολιτικών λιτότητας. Στο τέλος, το αποτέλεσμα της σύγκρουσης κρίθηκε από την πρακτική ικανότητα και την εμπειρία της πολιτικής ελίτ της Ευρωζώνης και - ακόμη περισσότερο - από την ανεπάρκεια της αριστερής λαϊκίστικης εναλλακτικής λύσης, η οποία τυφλώθηκε από την ηθική επιταγή που καθοδηγούσε τον αγώνα της και από τον ναρκισσισμό των υπουργών της.
 |
| Ο τυφώνας «Φρανκ» στην Ουαλλία |
Δυστυχώς, στο ζήτημα της προσφυγικής κρίσης η κατάσταση είναι διαφορετική. Όχι μόνον είναι ακόμη πιο έντονο το ιδεολογικό κενό, αλλά υπάρχουν πολύ πιο ισχυροί ιδεολογικοί αμφισβητίες. Παρά τις εντυπωσιακές εθνικές και περιφερειακές εκλογικές νίκες των συνήθων υπόπτων της άκρας δεξιάς - κυρίως καθιερωμένων ακροδεξιών κομμάτων, όπως το αυστριακό Κόμμα Ελευθερίας (FPO), το δανικό Λαϊκό Κόμμα (DF) και το γαλλικό Εθνικό Μέτωπο (FN) - ο ηγέτης της ακροδεξιάς πρόκλησης είναι ένας πολιτικός που ανήκει στο κατεστημένο πολιτικό ρεύμα της Ευρώπης: Ο Ούγγρος πρωθυπουργός Βίκτορ Ορμπάν (Viktor Orbán).
Βλέποντας το 2015 από πολλές οπτικές γωνίες, ένα χαρακτηριστικό γεγονός για το έτος αυτό ήταν η μεταμόρφωση του Orbán από έναν πολιτικά απόβλητο σε πολιτικό σωτήρα. Όταν ο Ούγγρος πρωθυπουργός χρησιμοποίησε την τρομοκρατική επίθεση στο Charlie Hebdo τον Ιανουάριο για να επιτεθεί εναντίον της αποδοχής της πολυπολιτισμικής ιδέας στην Ευρώπη, η καταδίκη του ήταν σχεδόν καθολική, με την προβλέψιμη εξαίρεση της ευρωπαϊκής ακροδεξιάς. Όμως όταν κατά την έναρξη της προσφυγικής κρίσης ο Orbán δήλωσε ότι θέλει να διατηρήσει την «Ευρώπη για τους Ευρωπαίους» και να μείνει η «Ουγγαρία ουγγρική», ελάχιστοι από τις ελίτ της ΕΕ ήταν πρόθυμες να τον καταδικάσουν. Όταν δε μίλησε στο συνέδριο της Μαδρίτης του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος (ΕΛΚ) και εξίσωσε τους «μετανάστες» με «έναν στρατό», χειροκροτήθηκε θερμά. Και αυτό συνέβη πριν ακόμη από τις επιθέσεις του Νοεμβρίου στο Παρίσι!
 |
| Konrad Gesner (1516-1565): Nomenclator aquatilium animatum |
Η προσφυγική κρίση καταπονεί και φθείρει την ευρωπαϊκή κεντρο-δεξιά.
Το επόμενο έτος (ή τα επόμενα έτη) θα δείξει αναγκαστικά αν τα ευρωπαϊκά φιλελεύθερα δημοκρατικά κόμματα εξακολουθούν να έχουν την ικανότητα να προσφέρουν μιαν εναλλακτική λύση απέναντι στον Orbán. Η Μέρκελ προσπάθησε να υπερασπιστεί μιαν Ευρώπη ανοιχτή για τους πρόσφυγες (αν και αυστηρή για τους μετανάστες), όμως βρήκε λίγους υποστηρικτές μεταξύ των άλλων Ευρωπαίων ηγετών, αλλά και κραυγαλέους αντιπάλους μέσα στο δικό της κόμμα.
Το επόμενο έτος (ή τα επόμενα έτη) θα δείξει αναγκαστικά αν τα ευρωπαϊκά φιλελεύθερα δημοκρατικά κόμματα εξακολουθούν να έχουν την ικανότητα να προσφέρουν μιαν εναλλακτική λύση απέναντι στον Orbán. Η Μέρκελ προσπάθησε να υπερασπιστεί μιαν Ευρώπη ανοιχτή για τους πρόσφυγες (αν και αυστηρή για τους μετανάστες), όμως βρήκε λίγους υποστηρικτές μεταξύ των άλλων Ευρωπαίων ηγετών, αλλά και κραυγαλέους αντιπάλους μέσα στο δικό της κόμμα.
Την ίδια στιγμή ο Orbán είχε απήχηση στους πολιτικούς ηγέτες όλης την Ανατολικής Κεντρικής Ευρώπης, από τον πρόεδρο της Τσεχίας Μίλος Ζέμαν (Miloš
Zeman) μέχρι τον πρωθυπουργό της Σλοβακίας Ρόμπερτ Φίκο (Robert Fico), ενώ πρόσφατα προσχώρησε στην ανοιχτή επίθεση εναντίον της φιλελεύθερης δημοκρατίας στην Ευρώπη και η νέα κυβέρνηση του Κόμματος Νόμου και Δικαιοσύνης (PiS) στην Πολωνία.
Η αδέξια πολιτική της νέας κυβέρνησης της Πολωνίας ίσως θα προκαλέσει μιαν αντίδραση εκ μέρους των ευρωπαϊκών κομμάτων της κεντρο-δεξιάς, δεδομένου ότι το PiS δεν ανήκει στα «προστατευόμενα» κόμματα που συμμετέχουν στον κύριο κορμό της κεντρο-δεξιάς, το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα (ΕΛΚ) [στο οποίο ανήκει το ουγγρικό κυβερνητικό κόμμα, ενώ αντίθετα το πολωνικό PiS ανήκει στη Συμμαχία Ευρωπαίων Συντηρητικών και Μεταρρυθμιστών, μαζί με τους Βρετανούς Συντηρητικούς]. Ακόμη και μια τέτοια αντίδραση όμως, θα αποδειχθεί υποκριτική αν δεν στοχοποιήσει και την ουγγρική κυβέρνηση του Ορμπάν. Και δεν θα έχει κανένα μακροπρόθεσμο αποτέλεσμα, αν δεν είναι εδραιωμένη σε μια ισχυρή, ανανεωμένη, φιλελεύθερη δημοκρατική ιδεολογία.
Από τη συζήτηση στο Opendemocracy - Can Europe Make it, με αφορμή το άρθρο του C. Mudde:
Ίσως θα έπρεπε να κατηγορήσουμε τις φιλελεύθερες πολιτικές ελίτ και τον εσμό των τεχνοκρατών τον αποσυνδεδεμένο από τους λαούς τους. Ίσως θα έπρεπε να κατηγορήσουμε και τους φιλελεύθερους διανοούμενους, η σκέψη των οποίων βασίζεται αποκλειστικά και μόνον στις πολυπολιτισμικές τάσεις που επικρατούν στον αγγλοσαξωνικό κόσμο. Ίσως θα έπρεπε να κατηγορήσουμε την Αριστερά, η οποία μετακινήθηκε από μια σαφή στάση υπέρ των κοινωνικών και οικονομικών δικαιωμάτων και έγινε συνήγορος του δικαιώματος των μουσουλμάνων να φορούν καλύπτρες του προσώπου και να έχουν δικαστήρια που δικάζουν βάσει του θρησκευτικού νόμου της Σαρία, κάτι που δεν έχει καμμία σχέση με την μακρά και ένδοξη ιστορία της σοσιαλιστικής και κομμουνιστικής αριστεράς.
Είναι πράγματι οι Κανονισμοί του Δουβλίνου «βασικός πυλώνας της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης»; Η ΕΕ έχει υποστεί ανεπανόρθωτη βλάβη. Ούτε καν οι νέοι δεν ενδιαφέρονται πια ιδιαίτερα για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και αμφιβάλλω αν οι πολιτικοί ηγέτες μας μπορούν να επικαλεσθούν άλλα επιχειρήματα υπέρ της, πέρα από το παρωχημένο «Η Ευρώπη εγγυάται την ειρήνη μας» - ένα επιχείρημα που εμφανίζεται ακόμη λιγότερο πειστικό όταν τα βήματα της ολοκλήρωσης (π.χ. η ευρωζώνη, οι προαναφερθέντες Κανονισμοί του Δουβλίνου) υποθάλπουν διχόνοιες μεταξύ των κρατών-μελών της Ένωσης. Το 2016 θα δούμε μια συνέχιση του μακρού αργού θανάτου του ευρωπαϊκού σχεδίου ενοποίησης.
Ο Orban αγγίζει ένα νεύρο Ευρωπαίων ψηφοφόρων που δεν είναι καθόλου ριζοσπαστικοί. Οι πολίτες αυτοί βλέπουν ότι οι πολιτικοί τους στοχεύουν σε διάφορες ομάδες ιδιαίτερων συμφερόντων (τράπεζες, μετανάστες), χωρίς να δείχνουν να ενδιαφέρονται πολύ για εκείνους που τους έχουν εκλέξει σε θέσεις εξουσίας. Προβλέπω σκοτεινό μέλλον για την ήπειρό μας, καθώς η δυσαρμονία μεταξύ των εθνικών ομάδων θα διαδίδεται ολοένα και περισσότερο και θα γίνεται βίαιη (βλέπε τα πρόσφατα γεγονότα στην Κορσική), εν όψει μιας ολοένα πιο πολυπληθούς μουσουλμανικής μειονότητας, η οποία έχει πολύ χαμηλές επιδόσεις στο να ενσωματώνεται παντού όπου έχει βρεί μια νέα πατρίδα (π.χ. Ηνωμένο Βασίλειο, Ολλανδία, Γαλλία και σε μικρότερο βαθμό στη Γερμανία).
Ηρέμησαν τα πνεύματα στην Κορσική (29.12.2015, Καθημερινή)
Ο Cas Mudde, επίκουρος καθηγητής στη Σχολή Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου της Georgia (H.Π.Α), είναι ο συγγραφέας του «Populist Radical Right Parties in Europe» (Cambridge University Press, 2007), το οποίο στα ελληνικά κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Επίκεντρο» με τίτλο «Λαϊκιστικά Ριζοσπαστικά Δεξιά Κόμματα στην Ευρώπη». Εχει επιμεληθεί την έκδοση «Populism in Europe and the Americas: Threat or Corrective for Democracy»? (Cambridge University Press, 2012, κυκλοφορεί στα ελληνικά με τίτλο «Λαϊκισμός στην Ευρώπη και την Αμερική - Απειλή ή διόρθωση για τη δημοκρατία;», 2013).
Μετά την Κρίση, άρθρα του Cas Mudde:
Κας Μούντε - Ερνέστο Λακλάου: Λαϊκισμός, το φάντασμα της Βαϊμάρης, η Λατινική Αμερική και το μέλλον της Ευρώπης
Η Ευρώπη σε πολύπλευρη κρίση:
Ιβάν Κράστεφ: Οι ελίτ καταστρέφουν την Ευρωπαϊκή Ένωση. Πως να καταπολεμηθεί η λογική της αποσύνθεσης;
Γιούργκεν Χάμπερμας: «Η Μέρκελ έπαιξε στα ζάρια την καλή φήμη της Γερμανίας - Η Ευρώπη είναι εγκλωβισμένη σε πολιτική παγίδα»
Τζαίημς Ουώλντρον: Η Ευρώπη του Χάμπερμας. Μια Ευρώπη που χάνεται;
Γ. Ρ.: Ο εξωευρωπαϊκός περίγυρος καταρρέει - η Ευρώπη δοκιμάζεται
Ραλφ Φυκς (Heinrich Boell Intstitute): Πρόσφυγες: Τεστ κόπωσης που δοκιμάζει την κοινωνική συνοχή
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου