Γιόσκα Φίσερ: Ο Τσίπρας στη Χώρα των Ονείρων

© Project Syndicate: Joschka Fischer - Tsipras in Dreamland (29.4.2015)
 

Η κρίση στη ζώνη του ευρώ πρωτοεμφανίστηκε ως πρόβλημα χρέους στην Ελλάδα (2009), γρήγορα όμως φάνηκε ότι αφορά άμεσα τουλάχιστον όλο το Νότο και την Ιρλανδία. Η τελευταία και η Πορτογαλία, κουτσά-στραβά, έδειξαν αμφιλεγόμενα σημάδια ανάκαμψης μετά το 2014, ενώ η ασπίδα ρευστότητας που δημιούργησε η ΕΚΤ, προστατεύει τις μεγάλες χώρες Ιταλία και Ισπανία. Η «ελληνική ιδιαιτερότητα», μετά τo ανεκδιήγητο «success story» και την δονκιχωτική απόπειρα «εξόδου στις αγορές» της προηγούμενης κυβέρνησης (2014), δείχνει πόσο αποτυχημενες είναι οι ελληνικές ελίτ, η πολιτική και η οικονομική. Η νέα κυβέρνηση δυσκολεύεται να επιλέξει σαφές δρομολόγιο πλεύσης: η «δημιουργική της ασάφεια» και η αβεβαιότητα για το μέλλον επιβαρύνει άσχημα την πραγματική οικονομία. Ο Φίσερ, που από την αρχή επικρίνει το αποτυχημένο πείραμα λιτότητας στην ευρωζώνη, επιμένει ότι το διακύβευμα σήμερα, μαζί το μέλλον της Ελλάδας μέσα στην ΕE, είναι πάντα το μέλλον του κοινού ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Πρέπει να εγκαταλείψουν τις ψευδαισθήσεις τους, τονίζει, τόσο στην Ελλάδα, όσο και στις Βρυξέλλες ή στο Βερολίνο.

Γ. Ρ.

Για την Ελλάδα μπορεί κανείς μόνον να αισθάνεται θλίψη. Για πάνω από πέντε χρόνια, η «τρόικα» (η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο) την μετέτρεψε σε αντικείμενο ενός αποτυχημένου πειράματος λιτότητας που έχει επιδεινώσει την οικονομική κρίση της χώρας. Και τώρα η κυβέρνηση του πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα δείχνει με παράλογη εμμονή να συνεχίζει τη βύθιση της Ελλάδας στην άβυσσο. 

Δεν έπρεπε σε καμμιά περίπτωση να συμβεί αυτό. Τη στιγμή που το αριστερό κόμμα ΣΥΡΙΖΑ του Τσίπρα ήρθε στην εξουσία τον Ιανουάριο του 2015, ήταν δυνατό να γίνει ένας νέος συμβιβασμός, προσανατολισμένος περισσότερο προς την ανάπτυξη. Ακόμη και σκληροπυρηνικοί Γερμανοί υποστηρικτές της λιτότητας - και σίγουρα η καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ - είχαν αρχίσει να επανεξετάζουν τη θέση τους, λόγω των αναμφισβήτητα αρνητικών συνεπειών που είχαν οι πολιτικές συνταγές τους για το ευρώ και για τη σταθερότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 

Η κυβέρνηση Τσίπρα, δικαιολογημένα, θα μπορούσε να παρουσιάζεται ως ο καλύτερος συνεργάτης της Ευρώπης για την εφαρμογή ενός μεγαλεπήβολου προγράμματος μεταρρυθμίσεων και εκσυγχρονισμού στην Ελλάδα. Μέτρα για την στήριξη των φτωχότερων πολιτών εύρισκαν αρκετή συμπαράσταση στις πρωτεύουσες της ΕΕ και τα ευνοϊκά συναισθήματα θα είχαν ενισχυθεί, άν η Ελλάδα είχε αρχίσει να περικόπτει τον ξεχειλωμένο αμυντικό προϋπολογισμό της (όπως μια αριστερή κυβέρνηση θα ήταν μάλλον αναμενόμενο να κάνει). 

Αλλά ο Τσίπρας σπατάλησε την ευκαιρία της Ελλάδας, γιατί ο ίδιος και άλλοι ηγέτες του ΣΥΡΙΖΑ δεν μπορούσαν να δουν πέρα από τον ορίζοντα του κόμματός τους, που συγκροτήθηκε και αναπτύχθηκε μέσα στη ριζοσπαστική αντιπολιτευτική δραστηριότητα. Δεν καταλαβαίνουν - και δεν θέλουν να καταλάβουν - τη διαφορά μεταξύ της προεκλογικής εκστρατείας και της διακυβέρνησης. Η Realpolitik, κατά την άποψή τους, θα ήταν ξεπούλημα. 

Φυσικά, αυτό είναι ακριβώς η αποδοχή της αναγκαιότητας που σηματοδοτεί τη διαφορά μεταξύ κυβέρνησης και αντιπολίτευσης. Ένα κόμμα της αντιπολίτευσης μπορεί να εκφράζει κυρίως επιθυμίες, να δίνει υποσχέσεις, ακόμη και να ονειρεύεται λίγο. Όμως ένα κυβερνητικό κόμμα δεν μπορεί να παραμένει και να περιορίζεται σε κάποιο φανταστικό κόσμο ή σε ένα θεωρητικό σύστημα. Και όσο πιο ονειροπόλες είναι οι υποσχέσεις ενός κόμματος της αντιπολίτευσης, τόσο μεγαλύτερη είναι και η πρόκληση να γεφυρώσει το χάσμα με την πραγματικότητα, όταν τελικά, όπως συνέβη με τον ΣΥΡΙΖΑ, κερδίσει πραγματικά τις εκλογές και ανέλθει στην εξουσία. 

Στην πραγματικότητα ο Τσίπρας φαίνεται να έχει ξεχάσει την έμφαση που δίνει η μαρξιστική παράδοση στη διαλεκτική ενότητα της θεωρίας και της πρακτικής. Αν κάποιος θέλει να διαπραγματευτεί μια αλλαγή πλεύσης με τους πιστωτές του, είναι απίθανο να πετύχει, αν καταστρέφει τη δική του αξιοπιστία και φέρεται αλαζονικά και επιθετικά σ' εκείνους των οποίων τα χρήματα έχει ανάγκη για να αποφύγει τη χρεοκοπία. Αυτό, τουλάχιστον είναι το μάθημα που έχουμε μάθει οι πιο πολλοί από τη θεωρία και την πρακτική (επίσης γνωστή και ως ζωή). 

Όμως η αδυναμία του ΣΥΡΙΖΑ να ξεφύγει από τη φούσκα του ριζοσπαστισμού του δεν εξηγεί γιατί σχημάτισε συνασπισμό με τους ακροδεξιούς Ανεξάρτητους Έλληνες, τη στιγμή που θα μπορούσε να συγκυβερνήσει με ένα κεντρώο φιλοευρωπαϊκό κόμμα. Ελπίζω πως δεν συμμερίζονται τις ίδιες πολιτικές προτεραιότητες, ιδίως μια αλλαγή των στρατηγικών συμμαχιών, η οποία θα ήταν εξίσου κακή και για την Ελλάδα και για την Ευρώπη. Όμως δύο βήματα που έκανε ο Τσίπρας αμέσως μετά την ανάληψη των καθηκόντων μεγάλωσαν το σκεπτικισμό μου: το φλερτ του με τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν και η προσπάθειά του να απομονώσει τη Γερμανία εντός της ευρωζώνης, η οποία σε καμμιά περίπτωση δεν θα μπορούσε να αποβεί επιτυχής.

Μεταξύ των χωρών της ευρωζώνης έχει οικοδομηθεί συναίνεση ότι πρέπει να γίνει κάθε τι το δυνατό, προκειμένου να κρατηθεί η Ελλάδα εντός της ευρωπαϊκής νομισματικής ένωσης. Όμως η κυβέρνηση στην Ελλάδα χρειάζεται να κατανοήσει ότι τα άλλα μέλη της ευρωζώνης δεν θα δείξουν προθυμία να ικανοποιήσουν τις δικές της απαιτήσεις, αν αυτό θα σηματοδοτεί απονομιμοποίηση των δικών τους επώδυνων μεταρρυθμίσεων. Το πιο σημαντικό: όταν το ρολόι χτυπάει δώδεκα παρά πέντε πριν τη χρεοκοπία (που θα μπορούσε να συμβεί από τον Ιούλιο), οι ελληνικές αρχές πρέπει να πείσουν τους εταίρους τους με πράξεις, όχι με υποσχέσεις. 

Μια άτακτη έξοδος της Ελλάδας από τη ζώνη του ευρώ - που είναι σήμερα ο μεγαλύτερος κίνδυνος - μπορεί να αποτραπεί μόνον άν και οι δύο πλευρές λειτουργήσουν με βάση την υπόθεση ότι οι επικείμενες διαπραγματεύσεις δεν θα έχουν ως αντικείμενο το ποιος θα κερδίσει και ποιος θα χάσει. Αυτό δεν θα είναι εύκολο: όλες οι πλευρές αντιμετωπίζουν σημαντικές πιέσεις εντός των χωρών τους και οποιοσδήποτε συμβιβασμός θα υποχρεώσει τους πάντες να δώσουν μερικές δύσκολες εξηγήσεις όταν γυρίσουν πίσω στη χώρα τους. Όμως ακόμη και αν δεν υπήρχε τρόικα, ούτε νομισματική ένωση, η Ελλάδα θα έπρεπε επειγόντως να κάνει ριζικές μεταρρυθμίσεις για να σταθεί και πάλι στα πόδια της. Επίσης, αυτά που χρειάζεται να πάρει είναι και χρόνος και χρήματα, τα οποία η ΕΕ θα πρέπει να τα δώσει, αν και όταν οι ελληνικές αρχές αντιμετωπίσουν την πραγματικότητα καταπρόσωπο. 

Ωστόσο το πρόβλημα δεν βρίσκεται μόνον στην ελληνική κυβέρνηση: και άλλοι στην Ευρώπη πρέπει επίσης να εγκαταλείψουν τις ψευδαισθήσεις τους. Η κρίση της Ελλάδας δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο για να αποδυναμώσει τους ευρωπαίους Συντηρητικούς και για να αλλάξει την ισορροπία των πολιτικών δυνάμεων εντός της ΕΕ, ούτε και για να διώξει την ελληνική αριστερά από την κυβέρνηση. 

Η σημερινή κρίση και οι διαπραγματεύσεις για την επίλυσή της έχουν ως διακύβευμα ένα και μόνον πράγμα: το μέλλον της Ελλάδας μέσα στην Ευρώπη και το μέλλον του κοινού ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Το να βοηθηθεί η Ελλάδα να σταθεί πάλι στα πόδια της και να κρατηθεί μέσα στη ζώνη του ευρώ, είναι προς το συμφέρον της Ευρώπης, τόσο από πολιτική όσο και από οικονομική σκοπιά. Όμως οποιαδήποτε συμφωνία σχετικά με το πώς αυτό θα επιτευχθεί τώρα, απαιτεί και από την Ελλάδα να αποδεικνύει ότι συμμερίζεται τον ίδιο στόχο.

 

Ο Joseph Martin Fischer ήταν από το 1983 μέχρι το 2006 ηγετική προσωπικότητα του Πράσινου Κόμματος (Bündnis 90/Die Grünen). Διετέλεσε υπουργός Εξωτερικών και αντικαγκελάριος της Ομοσπονδιακής Γερμανίας την περίοδο 1998-2005. Το 2006 αποσύρθηκε απο την πολιτική δραστηριότητα και ασχολήθηκε με τη διεθνή πολιτική στο πανεπιστήμιο Princeton, ΗΠΑ. Τον Σεπτέμβριο του 2010 συμμετείχε στην ίδρυση του think-tank Spinelli με στόχο την υποστήριξη του Ευρωπαικού φεντεραλισμού.

Γιόσκα Φίσερ: Ελληνική ταφή για τη γερμανική λιτότητα (Μετά την Κρίση, 1.2.2015)

Άλλα κείμενα του Γιόσκα Φίσερ στον ιστότοπο Μετά την Κρίση
  
Η αρθρογραφία του Joschka Fischer στο Project Syndicate

  

Luciano Ferrari - Φίσερ: Προειδοποίηση για τον «γερμανικό γίγαντα» - Warnung vor dem «deutschen Riesen» (Ελβετία - Tagesanzeiger - 13.10.2014)

Yanis Varoufakis: A New Deal for Greece (Project Syndicate, 23.4.2015):

«...The Greek government wants a fiscal-consolidation path that makes sense, and we want reforms that all sides believe are important. Our task is to convince our partners that our undertakings are strategic, rather than tactical, and that our logic is sound. Their task is to let go of an approach that has failed». 

Jean Pisani-Ferry: The Costs of Grexit (Project Syndicate, 28.2.2015):

«...There are three reasons why Grexit could still seriously weaken Europe's monetary union. 

First and foremost, a Greek exit would disprove the tacit assumption that participation in the euro is irrevocable... Any exit from the eurozone would increase the perceived probability that other countries may, sooner or later, follow suit.

Second, an exit would vindicate those who do consider the euro merely a beefed-up fixed-exchange-rate arrangement, not a true currency... Financial fragmentation has receded but not disappeared, meaning that a loan to a company in Austria does not carry exactly the same interest rate as a loan to the same company on the other side of the Italian border...

...Finally, an exit would force European policymakers to formalize their so-far unwritten and even unspecified rules for divorce... A Grexit would force these rules to be defined, therefore making it clear what a euro is worth, depending on where it is held, by whom, and in what form. Indeed this would not only make the break-up risk more imaginable; it would also make it much more concrete...»

 

Ο Joschka Fischer συζητά για την κρίση με τον Jürgen Habermas και τους ειδικούς της πολιτικής και της νομικής επιστήμης Christian Calliess και Henrik Enderlein:

«Η Ευρώπη και το νέο Γερμανικό ζήτημα». Σε ελληνική γλώσσα περιέχεται στο συλλογικό τόμο: Δημοκρατία ή Καπιταλισμός - Η Ευρώπη σε κρίση, Τόμος Α’ που ήδη κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Επίκεντρο» σε συνεργασία με τις εκδόσεις Blätter für deutsche und internationale Politik. με επιμέλεια της Ρούλας Γκόλιου. Περιέχονται επίσης κείμενα των Ulrich Beck, Hauke Brunkhorst, Claudio Franzius, Ulrike Guérot, Jürgen Habermas, Oskar Negt, Ulrich Κ. Preuss, Hans-Jürgen Urban.