Ρίτσαρντ Γουόλιν: «Είναι αναγκαίο να αναζωογονηθεί σε αυθεντική δημοκρατική βάση, το Ευρωπαϊκό σχέδιο

Συνέντευξη του Richard Wolin στον Τάσο Τσακίρογλου.

Δημοσιεύθηκε στην © "Εφημερίδα των Συντακτών", 1.12.2013

Είναι ένας από τους πλέον επιφανείς νέους ιστορικούς και πολιτικούς φιλοσόφους, με καλή γνώση της ευρωπαϊκής πραγματικότητας. Εμφανίζεται επικριτικός ως προς τα μεταδημοκρατικά φαινόμενα που ταλανίζουν τις δυτικές δημοκρατίες και, δεδομένης της «αποστασίας» της Σοσιαλδημοκρατίας, επισημαίνει ιδιαίτερα το γεγονός ότι συχνά ζούμε σε κοινωνίες χωρίς αντιπολίτευση. Μας παραχώρησε με μεγάλη προθυμία αυτή τη συνέντευξη, επισημαίνοντας την ιδιαίτερη επίδραση που είχαν επάνω του οι επισκέψεις του στην Ελλάδα.

 

• Είναι φανερό ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση υπολείπεται σε νομιμοποίηση, στον βαθμό που το λεγόμενο «δημοκρατικό έλλειμμα» διευρύνεται όλο και περισσότερο. Πώς θα μπορούσαν οι ευρωπαϊκοί θεσμοί να νομιμοποιηθούν εκ νέου; 
Εδώ βρισκόμαστε μπροστά σε ένα δισεπίλυτο πρόβλημα. Οι επικεφαλής των Ευρωπαϊκών κρατών, οι οποίοι καθορίζουν τώρα την πολιτική ατζέντα της Ευρώπης, δεν επιθυμούν να παραδώσουν τις εξουσίες τους, κάτι που θα συνέβαινε εάν η Ε.Ε. εκδημοκρατιζόταν πραγματικά. Ετσι, επί του παρόντος η Ε.Ε. είναι μια «μη αντιπροσωπευτική δημοκρατία» ή μια «μεταδημοκρατία». Δυστυχώς, η Συνθήκη της Λισαβόνας έθεσε ένα κακό προηγούμενο, δίνοντας υπερβολικές εξουσίες στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Αλλά, φυσικά, βλέπουμε ανάλογα προβλήματα να υπάρχουν και στο εσωτερικό των κρατών. Ενα από τα κύρια προβλήματα με την «μη αντιπροσωπευτική δημοκρατία» είναι το ότι, εξαιτίας του δημοκρατικού της ελλείμματος, οι πολίτες τείνουν να την εγκαταλείπουν όπως ένα πλοίο που βυθίζεται.

• Οι κυρίαρχες ελίτ χρησιμοποιούν την κρίση και τη δημοσιονομική πειθαρχία ως ένα μέσο διακυβέρνησης, με αποτέλεσμα την εκπτώχευση των απλών πολιτών και την αφαίρεση απ’ αυτούς κάθε δυνατότητας λήψης αποφάσεων. Βλέπετε κάποια προοπτική να αναστραφεί αυτή η κατάσταση; 
Ενα από τα βασικά προβλήματα, σε επίπεδο έθνους-κράτους, είναι η έλλειψη αξιόπιστων αντιπολιτευόμενων κομμάτων. Ενας από τους λόγους για το φαινόμενο αυτό είναι ότι από τη δεκαετία του ’80 η ευρωπαϊκή Σοσιαλδημοκρατία έχει ξεπουλήσει τη βάση της, επιδιώκοντας την «αγοραιοποίηση» [marketization]. Ο Μιτεράν ξεκίνησε αυτή την τάση στη Γαλλία, ο Τόνι Μπλερ και ο Γκέρχαρντ Σρέντερ τον ακολούθησαν σ’ αυτή τη γραμμή. Συνεπώς, η Σοσιαλδημοκρατία δεν έχει τίποτα ποιοτικά διαφορετικό να προσφέρει. Αντίθετα, όπως με την περίπτωση του ΠΑΣΟΚ στην Ελλάδα, θεωρείται μέρος του προβλήματος και, έτσι, αναξιόπιστη. Ενδεχομένως κόμματα όπως ο ΣΥΡΙΖΑ θα αποτελέσουν το κύμα του μέλλοντος. Αλλά, όπως γνωρίζετε, εδώ υπάρχουν εσωτερικά προβλήματα, όπως το εάν θα διατηρηθεί ή όχι το ευρωπαϊκό σχέδιο. Κατά την άποψή μου, θα ήταν υπέροχο, εάν, με τον ΣΥΡΙΖΑ, η Ελλάδα κατόρθωνε να δείξει τον δρόμο προς τα εμπρός για ολόκληρη την Ευρώπη.

• Στις μέρες μας, βλέπουμε την επιστροφή ορισμένων παλιών μορφών ανορθολογισμού – ρατσισμός, μυστικισμός, ακόμα και ναζισμός– οι οποίες, όπως πιστεύαμε, ανήκαν στο παρελθόν. Τι έχει απομείνει από την κληρονομιά του Διαφωτισμού; 
Το θέμα που βάζετε είναι πολύ σημαντικό. Μαζί με την άνοδο ακροδεξιών κομμάτων, όπως η Χρυσή Αυγή, το γαλλικό Εθνικό Μέτωπο [Front national]και το Τζόμπικ [Jobbik] στην Ουγγαρία, βλέπουμε την ιστορία της Mεσοπολεμικής Ευρώπης να επαναλαμβάνεται, αν και σε μικρότερη κλίμακα. Ομως, αυτός είναι και ένας από τους πρωταρχικούς λόγους που, κατά τη γνώμη μου, είναι αναγκαίο να ενισχύσουμε και να αναζωογονήσουμε, σε μια αυθεντική δημοκρατική βάση, το ευρωπαϊκό σχέδιο: δηλαδή προκειμένου να εμποδίσουμε έθνη όπως η Ουγγαρία, η οποία στρέφεται στην άκρα δεξιά, να επαναλάβουν το παρελθόν. Αυτό που απομένει από τον Διαφωτισμό είναι τα «ανθρώπινα δικαιώματα» και η «λαϊκή κυριαρχία», αλλά μόνο όταν τους επιτρέπεται να γίνουν πολιτικώς πιο αποτελεσματικά, παρά μια απλή βιτρίνα για τις αντιδημοκρατικές πρακτικές των ευρωπαϊκών ελίτ. Κάτι που είδαμε να συμβαίνει πριν από δύο χρόνια, όταν ο Σαρκοζί και η Μέρκελ, κατά τη διάρκεια ενός γεύματος εργασίας [στο Ντωβίλ, βλ. την σαφή απορριπτική στάση του Lorenzo Bini Smaghi, τότε διευθύνοντος συμβούλου της ΕΚΤ καθώς και του επικεφαλής της Jean Claude Trichet, αλλά και την καταδικαστική ανάλυση του κορυφαίου αναλυτή Wolfgang Münchau στους FT - και εδώ], υπαγόρευσαν τους όρους για το οικονομικό μέλλον της Ελλάδας, χωρίς ίχνος δημοκρατικής νομιμοποίησης.

• Στην Ελλάδα, η συγκυβέρνηση Ν.Δ. – ΠΑΣΟΚ διοικεί ουσιαστικά με Πράξεις Νομοθετικού Περιεχομένου και σχεδόν χωρίς συζήτηση στο Κοινοβούλιο. Παράλληλα, αντιμετωπίζει τα κοινωνικά αιτήματα με αστυνομική καταστολή. Τι σκέφτεστε γι’ αυτό το «καθεστώς έκτακτης ανάγκης»; 

Η έλλειψη πολιτικής εμπιστοσύνης από τους πολίτες προς τους εκπροσώπους τους είναι, ίσως, το πιο σοβαρό πρόβλημα που αντιμετωπίζει η σύγχρονη δημοκρατία. Δεν είναι οξύ πρόβλημα μόνο για την Ελλάδα, αλλά και για την Ιταλία, όπου η κομματική πολιτική έχει γίνει δυσλειτουργική επί δεκαετίες. Το ίδιο και για την Ισπανία, με τις βαριές κατηγορίες για διαφθορά εις βάρος του πρωθυπουργού Μαριάνο Ραχόι και του κυβερνώντος Λαϊκού Κόμματος τον Αύγουστο του 2013. Επίσης στις ΗΠΑ, όπου το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα, το οποίο στερείται ολοκληρωτικά πολιτικών ιδεών – εκτός και εάν θεωρείς «πολιτική ιδέα» την άποψη ότι οι πλούσιοι δεν έχουν καμία υποχρέωση να συνεισφέρουν στο κοινό καλό – θα προτιμούσε να ανατρέψει ολόκληρο το πολιτικό σύστημα, παρά να επιτρέψει στους Δημοκρατικούς αντιπάλους του να επιτύχουν. Στη Γερμανία, επίσης, ο Μεγάλος Συνασπισμός μεταξύ των Χριστιανοδημοκρατών και των Σοσιαλδημοκρατών σημαίνει ότι, για το ορατό μέλλον, το πολιτικό σύστημα θα στερείται μιας ουσιαστικής αντιπολίτευσης.

• Εχετε υποστηρίξει ότι η αμερικανική δημοκρατία βρίσκεται σε μια τροχιά απότομης παρακμής: στο εξωτερικό με πολέμους και στο εσωτερικό με εκτεταμένους περιορισμούς στις πολιτικές ελευθερίες, αλλά και βαθιές κοινωνικο-οικονομικές ανισότητες. Βλέπετε κάποια προοπτική αναζωογόνησης της δημοκρατίας στις ΗΠΑ; 
Δύο χρόνια πριν, τα κινήματα Occupy ταρακούνησαν περισσότερες από εξακόσιες τοπικές κοινωνίες σε μια θαρραλέα προσπάθεια ανάκτησης της δημοκρατικής διαδικασίας, η οποία είχε απαλλοτριωθεί από τα κόμματα. Παρότι αυτά τα κινήματα ήταν εφήμερα, έπαιξαν έναν απαραίτητο ρόλο στις προεδρικές εκλογές του 2012, θέτοντας το ζήτημα της οικονομικής ανισότητας στο επίκεντρο της συζήτησης. Με το που οικοδομήθηκε αυτό το ζήτημα και οι εκλογές πλαισιώθηκαν από τη λογική του «99 % εναντίον του 1 %», οι εκλογικές προοπτικές του Μιτ Ρόμνι ναυάγησαν μεμιάς.

• Τι συμπέρασμα βγαίνει απ’ αυτό; 
Αυτό που αποδεικνύει το παράδειγμα είναι πως για να «δουλέψει» η δημοκρατία και να είναι επιτυχημένη, οι πολίτες πρέπει να εμπλακούν ενεργά στη δημοκρατική διαδικασία, προκειμένου να πιέσουν τους πολιτικούς, οι οποίοι, σε διαφορετική περίπτωση, θα επιβάλλουν τις επιλογές τους. Τα σύγχρονα έθνη-κράτη είναι πολύ μεγάλα για να βασιστούν στους κανόνες της άμεσης δημοκρατίας, όπως αυτή της αρχαίας Αθήνας ή η Γενεύη του Ρουσό. Ακόμα, για να θεωρείται επιτυχημένη η αντιπροσωπευτική δημοκρατία, είναι κρίσιμες οι αρετές και οι πρακτικές μιας συμμετοχικής ιδιότητας του πολίτη. Τις τελευταίες δεκαετίες, έχουμε δει πως η έννοια του «ενεργού πολίτη» ή της «δημοκρατίας από τα κάτω» έχουν παίξει σημαντικό ρόλο στην ικανοποίηση των αιτημάτων των «κοινωνικών κινημάτων».

• Μέσω των «κινημάτων» κατακτήθηκε η αναγκαία ενότητα των υποκειμένων; 
Μια από τις προκλήσεις της σύγχρονης συμμετοχικής δημοκρατίας είναι ότι τα διάφορα «κοινωνικά κινήματα» που ανέφερα δεν έχουν κοινές επιδιώξεις. Αντί να βαδίσουν χέρι χέρι, τείνουν να επιδιώκουν τους στόχους τους ξεχωριστά. Εν μέρει αυτό αντανακλά το γεγονός ότι, από τη δεκαετία του 1960, το νόημα της «χειραφέτησης» έχει διευρυνθεί, συμβαδίζοντας με τις φυγόκεντρες τάσεις του σύγχρονου ατομικισμού. Συνεπώς, σήμερα είναι πιο εύκολο για τις πολιτικές ελίτ να χαράσσουν μια στρατηγική του «διαίρει και βασίλευε» απέναντι σ’ αυτές τις κατακερματισμένες κοινωνικές ομάδες, οι περισσότερες εκ των οποίων είναι προσανατολισμένες σε μεμονωμένα θέματα, προκειμένου να καταστήσει τις πρωτοβουλίες των πολιτών «από τα κάτω» αναποτελεσματικές. Ετσι, στην «Εποχή του Κατακερματισμού» γίνεται όλο και πιο δύσκολο να διαμορφώσουμε πολιτικές συνθήκες για να λύσουμε αποτελεσματικά το πρόβλημα και να καταπολεμήσουμε την τεράστια συγκέντρωση εξουσίας.

Ποιoς είναι

Γεννημένος το 1952, ο Γουόλιν σπούδασε Ιστορία και Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο Γιορκ του Τορόντο και σήμερα είναι καθηγητής Ιστορίας των Ιδεών στο City University της Νέας Υόρκης. Αρθρογραφεί τακτικά στα περιοδικά New Republic και Dissent, καθώς και στην εφημερίδα Los Angeles Times. Στα ελληνικά κυκλοφορεί το βιβλίο του «Η γοητεία του Ανορθολογισμού. Tο ειδύλλιο της διανόησης με τον φασισμό. Από τον Νίτσε στον Μεταμοντερνισμό», 2007, Εκδόσεις Πόλις.

Τα βιβλία του Richard Wolin - Αρθρογραφία - Βιογραφικό

 

Ο Ρίτσαρντ Γουόλιν καταδεικνύει ότι η σαγήνη που άσκησε ο φασισμός στον μεταμοντερνισμό δεν αποτελεί συγκυριακό φαινόμενο αλλά έχει, αντιθέτως, ευρείες διαστάσεις και παρελθόν. Ο Γουόλιν αμφισβητεί τον ισχυρισμό ότι ο μεταμοντερνισμός κρατάει τα σκήπτρα της αριστερής ιδεολογίας, δείχνοντας την προϊστορία της σχέσης της μεταμοντέρνας σκέψης με την άκρα Δεξιά. Οι ρίζες του μεταμοντερνισμού στους πρωτοφασίστες literati της δεκαετίας του '30 αποκαλύπτουν μια σκοτεινή πολιτική κληρονομιά. Οι ανομολόγητες συγγένειες ανάμεσα στο κίνημα του αντι-Διαφωτισμού και τον μεταμοντερνισμό συνιστούν το αφηγηματικό νήμα του Γουόλιν. Η κοινή αντιπάθεια που έτρεφαν τόσο οι μεταμοντέρνοι όσο και οι υπερασπιστές του αντι-Διαφωτισμού για τον ορθό λόγο και τη δημοκρατία προδίδει μια σημαίνουσα στρατηγική συμμαχία -και οι μεν και οι δε ενοικούν στο εκρηκτικό εκείνο πεδίο όπου η Αριστερά συναντάται με τη Δεξιά.
 

Λάμπρος Σκουζάκης: Ρίτσαρντ Γουόλιν – Η γοητεία του ανορθολογισμού

Απο το περιοδικό (δε)κατα, τεύχος 15 (φθινόπωρο 2008), αναδημοσίευση Πανδοχείο

"...Για τον Γουόλιν η δυσπιστία του μεταμοντερνισμού για την αντικειμενική «αλήθεια», τον «ορθό λόγο», το «αίτιον», τον ανθρωπισμό και τη φιλελεύθερη δημοκρατία και η αντιμετώπισή τους ως μηχανισμών καταπίεσης που συνεπάγονται περιορισμούς και απαγορεύσεις αποτελούν στην ουσία μετάγγιση των βασικών θέσεων των Νίτσε και Χάιντεγκερ και ολόκληρης της παράδοσης της γερμανικής Kulturkritik του 20ού αιώνα. Η παραπάνω παράδοση αποτέλεσε και τον πυρήνα της μεταδομιστικής θεωρίας (Φουκώ, Ντερριντά, Λυοτάρ, Μπρωντιγιάρ), που με τον τρόπο αυτό κληρονομούσε στοιχεία της ευρωπαϊκής δεξιάς σκέψης. Συνεπώς τίθεται και ζήτημα εαν ο μεταδομισμός και ο μεταμοντερνισμός αποτελούν κινήματα της πολιτικής Αριστεράς, εφόσον αυτή υπήρξε πάντοτε ορθολογική και οικουμενική, υπέρμαχος της δημοκρατίας, της ισότητας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ο Γουόλιν αναπτύσσει το συλλογισμό του σε δύο βασικά τμήματα, όπου διερευνά την πνευματική κληρονομιά τριών Γερμανών (Νίτσε, Γιουνγκ, Γκάνταμερ) και δύο Γάλλων (Μπατάιγ, Μπλανσό) στοχαστών, σε δύο αντίστοιχες παρεκβάσεις για την σύγχρονη Δεξιά των παραπάνω χωρών, καθώς και σε εκτενή πρόλογο και συμπεράσματα...

...ο Γουόλιν, υπερασπιζόμενος την σκέψη της Αμερικανικής Ηπείρου ...στηλιτεύει την ιδέα της Αμερικής ως δυστοπικής χώρας, ανίκανης να δημιουργήσει πολιτισμό και ασκεί απροκάλυπτη κριτική στους εκφραστές της, όπως οι Μπρωντριγιάρ και Ζίζεκ, συχνά με αμφίβολα επιχειρήματα...

...Εξίσου συζητήσιμο μοιάζει το σημείο αιχμής του Γουόλιν, πως η εξύμνηση της διαφοράς και της ετερότητας που υποστηρίζει ο μεταμοντερνισμός εις βάρος του ορθού λόγου «μπορεί να διολισθήσει σε έναν νέο πνευματικό φυλετισμό, ενώ η παρουσίαση των πολιτισμών ως κλειστών μονάδων οδηγεί στον εθνοκεντρισμό και αποκλείει τον κοσμοπολιτισμό» (σ. 455), χωρίς να διαφοροποιεί με επιστημονικά κριτήρια την ταύτιση της πολιτιστικής διαφοροποίησης (που προκρίνει ο μεταμοντερνισμός) με την φυλετική (που υποστηρίζει η άκρα Δεξιά)... 

...Ακόμα κι έτσι όμως, η εν λόγω κατασκευή σαφώς προσφέρει νέες αφορμές για προβληματισμό, διάλογο και αντιπαράθεση, τη στιγμή άλλωστε που ο συγγραφέας της (δηλώνοντας ως πρότυπά του τους Αντόρνο και Χάμπερμας) τονίζει με κάθε ευκαιρία πως τίθεται υπέρ της δημόσιας συζήτησης".