Πρέντραγκ Ματβέγιεβιτς (ΙΙ): «Οι αντιφάσεις του συστήματος θα έπρεπε να γεννήσουν ένα εναλλακτικό κίνημα και την επίγνωση των ορίων της καπιταλιστικής ανάπτυξης. Αντίθετα τροφοδοτείται ο ευρωσκεπτικισμός»

Συνέντευξη του Predrag Matvejević στον Tommaso di Francesco της Ιταλικής εφημερίδας «Il Manifesto» (12 Ιουνίου 2010, «Talebani cristiani»). Μεταφράσθηκε στα Ελληνικά από την Τόνια Τσίτσοβιτς, δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Εποχή» («Χριστιανοί Ταλιμπάν: Ένας Γιουγκοσλάβος μεταξύ ασύλου και εξορίας»)

 

Ο Predrag Matvejević γεννήθηκε στην πόλη του Μόσταρ (Βοσνία - Ερζεγοβίνη), από μητέρα Κροάτισσα και πατέρα Ρώσο. Δίδαξε Γαλλική λογοτεχνία στο πανεπιστήμιο του Ζάγκρεμπ και συγκριτική λογοτεχνία στη Σορβόνη του Παρισιού, όπου έζησε από το 1991 έως το 1994, αφού εγκατέλειψε την πρώην Γιουγκοσλαβία στην αρχή του πολέμου, επιλέγοντας μια θέση «μεταξύ ασύλου και εξορίας». Από το 1994 υπήρξε καθηγητής Σλαβικής φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Λα Σαπιέντσα της Ρώμης, όπου έζησε μέχρι το καλοκαίρι του 2009. Ο Πρέντραγκ Ματβέγιεβιτς, στην Ιταλική εφημερίδα «Il Manifesto», αποκάλεσε «Ταλιμπάν» τους Χριστιανούς συγγραφείς (Σέρβους, Κροάτες και Βοσνίους) που βοήθησαν τους εθνικιστές να καταστρέψουν την πολυπολιτισμικότητα της Γιουγκοσλαβίας. Σήμερα, έπειτα από την επιστροφή του στο Ζάγκρεμπ, κινδυνεύει να βρεθεί για πέντε μήνες στη φυλακή εξαιτίας αυτού του κειμένου.
       

«Αυτό ήταν για μένα μια τεράστια έκπληξη. Πίστευα ότι η υπόθεση είχε λήξει». Από το Ζάγκρεμπ φθάνει σε εμάς η λεπτή, αδύναμη φωνή του Πρέντραγκ Ματβέγιεβιτς, ο οποίος μετά από μακρόχρονη εξορία-άσυλο, που έζησε μακριά από την πρώην Γιουγκοσλαβία και τους αδελφοκτόνους πολέμους της, είχε το θάρρος να επιστρέψει Σεπτέμβριο του 2009 στην Κροατία.   

Τι συμβαίνει; 

Πριν από χρόνια είχα γράψει ένα άρθρο που κατήγγειλε τις ευθύνες μιας δολοφονικής, χριστιανικής λογοτεχνίας (Κροατικής με τον Ίβαν Αράλιτσα, που υποστήριξε τον Τούτζμαν, Σέρβικης με τον Ντόμπριτσα Τσόσιτς, που υποστήριξε τον Μιλόσεβιτς, καθώς και Βοσνιακής). Πρόκειται για  λογοτεχνία, που συνόδευσε και συμμετείχε στην εθνικιστική σφαγή της Γιουγκοσλαβίας: Τους αποκάλεσα «Χριστιανούς Ταλιμπάν», φονταμενταλιστές υμνητές μιας εθνικής πατρίδας ενάντια σε μια άλλη, οι οποίοι συνέβαλλαν στο αιματοκύλισμα αυτών των εδαφών. Μιλούσα για την ευθύνη τους, έλεγα ότι θα χρειαζόταν ένα πιο αυστηρό δικαστήριο απ’ αυτό της Χάγης, ένα δικαστήριο της Νυρεμβέργης. 

Επέστρεψα με την πεποίθηση ότι το πράγμα θα είχε αποσιωπηθεί, παρόλο που είχαν γίνει κάποιες καταγγελίες εναντίον μου, ιδιαίτερα του Μίλε Πέσορντα, του υπερεθνικιστή Κροάτη ποιητή της Βοσνίας - Ερζεγοβίνης. Η δίκη έληξε με μια καταδίκη μου σε φυλάκιση πέντε μηνών. Στο μεταξύ, δεν επανέλαβα την κατηγορία, δήλωσα μόνον ότι δεν απαρνιόμουνα καμία από τις ιδέες μου, ότι ήταν «Χριστιανοί Ταλιμπάν». Πιστεύω ότι με άκουσε το Υπουργείο Δικαιοσύνης, όπου, κάποιος - δεν ξέρω ποιος - ζήτησε να ακυρωθεί αυτή η πρώτη καταδίκη. Τώρα, αντί να την ακυρώσει, το Κροατικό Ανώτατο Δικαστήριο την επιβεβαίωσε, υποχρεώνοντάς με ξανά να παραμείνω υπό έλεγχο, υπό την απειλή ότι, αν επαναλάβω το «αδίκημα», πρέπει να πάω πέντε μήνες φυλακή. 

Πώς είναι το κλίμα που αναπνέεις στην Κροατία; Πώς μεταχειρίζονται τα άτομα που δηλώνουν, όπως εσύ, ότι είναι ακόμη «Γιουγκοσλάβοι;»

Εγώ δεν κρύβω ποτέ ότι ήμουν και παραμένω Γιουγκοσλάβος. Δεν ξεχνώ ότι εδώ υπήρχε μια αριστερά, ότι συμμετείχα σε μια πολιτική ομάδα που δημιούργησε μια πλατφόρμα για τη Γιουγκοσλαβία. Η ομάδα αυτή ονομαζόταν στα Σερβο-Κροατικά UJDΙ, «Δημοκρατική Ενότητα για την Γιουγκοσλαβία». Θέλαμε να αποφύγουμε τον αδελφοκτόνο πόλεμο, ήμασταν η Αριστερά που είχε δημιουργήσει το περιοδικό Praxis, και στο νησί Κόρτσουλα [Korčula] συναντιόταν με όλη την αριστερά της Ευρώπης, με τους φιλοσόφους της Σχολής της Φραγκφούρτης. Εκεί ο Μαρκούζε διάβασε τον Μονοδιάστατο Άνθρωπο στους νέους της γενιάς του ’68 που έρχονταν από την Ευρώπη. Τα Ευρωπαϊκά Κομμουνιστικά κόμματα μας θεωρούσαν αντιφρονούντες, λίγο τροτσκιστές, δεν συμμετείχαν και δεν έστελναν σε εμάς τους νέους κομμουνιστές. Εκτός από το PCI του  Μπερλινγκουέρ που έστειλε τον ικανό Μάριο Σπινέλα.  

Έπειτα τα Βαλκάνια έπεσαν στο βάραθρο, η Γιουγκοσλαβία χάθηκε μέσα στο αίμα, μέχρι και η ενιαία γλώσσα της βομβαρδίστηκε, όπως κάθε δεσμός, μαζί με το γεφύρι του Μόσταρ που χτυπήθηκε από το Κροατικό πυροβολικό...
Έτσι είναι. Και όμως, το χειρότερο όσον αφορά την καταγγελία εναντίον μου, δεν είναι τόσο το υπερεθνικιστικό περιβάλλον, όσο όλοι εκείνοι που κάποτε δήλωναν οπαδοί του Τίτο [Josip Broz Tito] και τραβούσαν τα μαλλιά τους και έχυναν δάκρυα στην κηδεία του Τίτο. Αυτό κάνει κακή εντύπωση σ’ εμένα, που υπερασπίστηκα και μίλησα - ακόμη και στο "Μανιφέστο" - υπέρ των αντιφρονούντων των ανατολικών χωρών όπως ο Μπρόντσκι, ο Ντάνιλο Κις, ο Μίλαν Κούντερα, ο Σολτζενίτσιν και ο Ζαχάροφ: Παρόλο που δεν συμφωνούσα με κάποιους απ’ αυτούς, υπερασπιζόμουν το δικαίωμά τους να μιλήσουν, ήταν κομμάτι του τρόπου με τον οποίο εννοούσα - εννοούσαμε - τον σοσιαλισμό με ανθρώπινο πρόσωπο. Τώρα ξαναβρίσκομαι υπό την απειλή να καταλήξω στη φυλακή για ένα γραπτό μου. Μέχρι και στο δρόμο, όπως μου συνέβη στην κεντρική πλατεία του Ζάγκρεμπ, ουρλιάζουν προς το μέρος μου: «Φύγε, Γιουγκοσλάβε», «τι ζητάς εδώ, τσέτνικ» - τσέτνικ [Četnic] εγώ που γεννήθηκα στο Μόσταρ, από μητέρα Κροάτισσα και πατέρα Ρώσο.  

 

Αυτό που λες θυμίζει το γεγονός ότι πλέον τα Βαλκάνια έχουν σβηστεί, έχουν κρυφτεί κάτω από μια ηθελημένη σκοτεινή ζώνη. Είναι η μαύρη τρύπα της Ευρώπης...

Ναι, όπως τότε που όλοι είχαν στραφεί στα όσα συνέβαιναν στην πρώην ΕΣΣΔ, ενώ στο μεταξύ η Γιουγκοσλαβία, λησμονημένη, έπεφτε στο βάραθρο. Δεν τους ενδιέφερε τίποτε άλλο, τώρα τα πάντα έχουν ανατεθεί στο Δικαστήριο της Χάγης. Πόσο μάλλον σήμερα που ξέσπασε η κρίση στην Ευρώπη, ξεκινώντας από την Ελλάδα, που είναι δυτική και καπιταλιστική, όχι ανατολική χώρα, είναι όμως κομμάτι των Βαλκανίων. Εδώ είναι σκοτάδι, ενώ σέρνεται μια μεγάλη κυκλική κρίση που εξαπλώνεται, για την οποία μίλησε πρώτος ο Καρλ Μαρξ. Εμφανίζει όμως νέες, απίστευτες εκπλήξεις: Ο λεγόμενος χρηματοοικονομικός καπιταλισμός έθεσε σε κίνδυνο την ύπαρξη του καπιταλισμού, και ο λεγόμενος νεοφιλελευθερισμός είναι αναγκασμένος να απαρνηθεί διάφορα είδη απελευθερώσεων. Μα η έκπληξη δεν τελείωσε - με ενδιαφέρει πολύ να το πω σε μια εφημερίδα της αριστεράς - γιατί αυτές οι αντιθέσεις του συστήματος θα έπρεπε να γεννήσουν ένα εναλλακτικό κίνημα και την επίγνωση των ορίων της καπιταλιστικής ανάπτυξης. Αντίθετα τροφοδοτείται ο ευρωσκεπτικισμός, ξαναγυρίζουν οι εθνικές πατρίδες. Και οι φτωχοί θέλουν να διαφυλάξουν τους ισχυρούς του σήμερα και τις τράπεζες αντί να τις καταστρέψουν, γιατί νομίζουν ότι εκείνες θα σώσουν τις οικονομίες τους και τη δουλειά τους...  

Στα Βαλκάνια η ανεργία είναι τρομακτική. Η Ευρώπη τι κάνει;

Με αιχμές 40 - 50% ανεργία στη Βοσνία - Ερζεγοβίνη, 60% στο Κόσοβο όπου το έγκλημα είναι στην κυβέρνηση, και παντού. Από την Πρίστινα, ο μεταφραστής μου μού γράφει: «Δουλεύω στο πανεπιστήμιο και κερδίζω 90 ευρώ το μήνα». Ξανάρχισε η απελπισμένη ξενιτιά. Ενώ οι μαφίες που ήθελαν και τροφοδότησαν τον πόλεμο, είναι στην εξουσία πιο πλούσιες παρά ποτέ. Η Ευρωπαϊκή Ένωση νομίζει ότι όλα τα προβλήματα έχουν επιλυθεί, αυτό επινόησε πριν λίγες μέρες η Σύνοδος του Σεράγεβο, με την πολλοστή υπόσχεση ότι αργά ή γρήγορα, ακόμη και χωρισμένα, τα διάφορα κράτη της πρώην Γιουγκοσλαβίας θα μπουν, ποιος ξέρει πότε, στην Ευρώπη. Παίζουν όπως παίζει κανείς με ένα παιχνίδι μπροστά στα μάτια ενός παιδιού, από χρόνο σε χρόνο. 

Πού θα καταλήξει η περίπτωσή σου;

Με υποδέχτηκαν με απαίσιο τρόπο οι εθνικιστές. Αντίθετα, είμαι περήφανος για τη φιλία των Σέρβων του Ζάγκρεμπ, που υπέφεραν τόσο πολύ, και με βλέπουν σαν κάποιον που μπορεί να τους βοηθήσει. Συναντώ τα παιδιά των παλιών Κροατών ανταρτών, πολλά από τη Δαλματία, που με υποδέχονται με ευχαριστίες επειδή επέστρεψα, και παίρνουν το μέρος μου. Ακόμη και ένας Μουσουλμάνος από τη Βοσνία με παρηγόρησε, καθώς κι ένας από τους λίγους Εβραίους που έχουν απομείνει. Είναι οι μοναδικοί υποστηρικτές μου και είμαι περήφανος γι’ αυτούς. Μέσα σε μια πραγματικότητα όπου κυριαρχεί η τάση να απαρνιόμαστε τα πάντα, να συγκρίνουμε - φαντάσου - τον Τίτο με τον ναζιφασίστα Άντε Πάβελιτς, που ο Μουσολίνι τον είχε εκπαιδεύσει μαζί με τα στρατεύματά του και του είχε δώσει την εξουσία. Πώς γίνεται να συγκρίνει κανείς τον Τίτο μ’ αυτό το σκυλολόι; Εγώ απάντησα σ’ αυτούς που αερολογούν μιλώντας για προσωπολατρεία: Ναι, μα το πρόσωπο [του Τίτο] ήταν πολύ πιο ισχυρό από τη λατρεία. Τώρα, η υπόθεσή μου θα λυθεί μόνο με τη στήριξη από το εξωτερικό. Πιστεύω ότι έχω και τη δυνατότητα να απευθυνθώ στο Δικαστήριο του Στρασβούργου. Μα δε θα το κάνω τώρα. Κάνω πως δεν ακούω αυτά τα άτομα: βάλτε με λοιπόν στη φυλακή, πέντε ή έξη μήνες. Δε θα ήταν τόσο τρομερό, θα μπορούσα να ασχοληθώ με τα βιβλία μου. Τώρα τελείωσα το δοκίμιό μου για το ψωμί. Ονομάζεται «Pane nostro» [Ο άρτος ημών, Kruh naš], θα βγει στην Ιταλία τον Σεπτέμβριο από τον εκδοτικό οίκο Garzanti. 

Ο Predrag Matvejević έζησε στο Παρίσι και στην Ιταλία, όπου εκτός απο την Κροατική απέκτησε και την Ιταλική υπηκοότητα, αναγορεύτηκε δε υποψήφιος Ευρωβουλευτής του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος. Δίδαξε στο Πανεπιστήμιο Νέα Σορβόννη - Παρίσι ΙΙΙ, στο πανεπιστήμιο του Ζάγκρεμπ και Φιλολογία των Σλαβικών Γλωσσών Πανεπιστήμιο στο La Sapienza - Ρώμη Ι. Ισόβιος επίτιμος πρόεδρος του PEN International.
Συγγραφέας πολλών βιβλίων μεταξύ των οποίων Σάρτρ (1985), Συνομιλίες με τον Μίροσλαβ Κρλέζα (Razgovori s Krležom, 1969), Οι ανεμόμυλοι (Te vjetrenjače, 1977), Μεσογειακή Σύνοψη (Mediteranski brevijar, 1987), Επιστολές από την Ανατολή (Istočni epistolar - Epistolario dell’altra Europa, 1995), Σεράγεβο (1995), Πρώην Γιουγκοσλαβία - Ημερολόγιο ενός πολέμου (Ex Jugoslavia. Diario di una guerra, 1995), Mondo ex (1996), Μεταξύ ασύλου και εξορίας (Tra asilo ed esilio, 1998), Μεσόγειος και Ευρώπη (La Méditerranée et l'Europe - Leçons au College de France, 1998), Οι Άρχοντες του πολέμου και της ειρήνης (Gospodari rata i mira - I signori della guerra, με τους V. Stevanović και Z. Dizdarević, 1999), Η άλλη Βενετία (Druga Venecija, 2002), Μια καταραμένη Ευρώπη (Un’ Europa maledetta, Milan 2005), Ο άρτος ημών (Pane nostro, 2010) κ.α.

"Να προστατεύσουμε το διαφορετικό όραμα για τον Μεσογειακό κόσμο" - Ελληνική μετάφραση συνέντευξης του Ματβέγιεβιτς στην Defne Gürsoy - EuroMed Cafè for Peace του Fondazione Mediterraneo -"Protect a different vision" 

Predrag Matvejević - About Yugoslavinism before and after Yugoslavia, από την ιστοσελίδα "Gariwo" (Gardens of the Righteous Worldwide, Sarajevo). 

Predrag Matvejević- Europa Summer School

«Una poetica della vita materiale» συνέντευξη του Predrag Matvejevic στον Tommaso Di Francesco "Μanifesto", 7 Σεπτεμβρίου 2010  (Ιταλικά)

 

Βιβλία του Predrag Matvejević στην Αγγλική γλώσσα   στα Ιταλικά

Βιβλία του Predrag Matvejević στα Σερβοκροατικά, Γαλλικά, Ιταλικά κτλ (ιστοσελίδα στα Κροατικά)

Η εξαντλημένη έντυπη Ελληνική έκδοση της "Μεσογειακής Σύνοψης" :
Πρέντραγκ Ματβέγιεβιτς - Μεσογειακή Σύνοψη (Mediteranski brevijar - pdf)

H Μεσογειακή Σύνοψη είναι το πιο διάσημο βιβλία του Ματβέγιεβιτς. Είναι μια αφηγηματική ανασκόπηση της ιστορίας των χωρών της Μεσογείου και των γειτονικών τους. Το βιβλίο αυτό έχει μεταφραστεί σε περισσότερες από 20 γλώσσες και οι κριτικοί το αποκάλεσαν «ποιητική δοκιμασία», «πεζό ποίημα», «σημειώσεις ημερολογίου», «μυθιστόρημα με ήρωες τους τόπους». Αποκλήθηκε ακόμη και [με τον Νιτσεϊκό όρο fröhliche Wissenschaft] «χαρούμενη επιστήμη», σύμφωνα με χαρακτηρισμό που χρησιμοποίησε ο ίδιος ο συγγραφέας.

Ο Predrag Matvejevic είναι Πρόεδρος της Διεθνούς Επιτροπής του «Fondazione Laboratorio Mediterraneo" στη Νεάπολη και σύμβουλος για θέματα της Μεσογείου στο πλαίσιο της «Ομάδας  Σοφών» της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στις Βρυξέλλες. 

 

Μουσική από την παλιά Γιουγκοσλαβία με τον μεικτό πολιτισμό των διαφορετικών θρησκευμάτων και εθνών: Το ρόκ συγκρότημα Bijelo Dugme (Λευκό Κουμπί), από την πιό μεικτή πόλη, το Σεράγεβο, πρωτεύουσα της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης. Οι γνωστές συνθέσεις του Goran Bregović για τις κινηματογραφικές ταινίες (Ο Καιρός των Τσιγγάνων, Arizona Dream, Βασίλισσα Μαργκό, Underground) έχουν τις ρίζες τους στην περίοδο που συμμετείχε ως κιθαρίστας και βασικός συνθέτης στο "Λευκό Κουμπί".

Ružica si bila - Από συναυλία στο Σεράγεβο το 1987 (Στάδιο Zetra)