Η τραγωδία της Ιταλίας, η φάρσα της Ιταλίας

του Βόλφγκανγκ Μύνχάου

  

© Der Spiegel

 

Το εκλογικό αποτέλεσμα στην Ιταλία δεν ήταν "ατύχημα" - είναι επεισόδιο του δεύτερου μέρους μιας τραγωδίας: Στην δεκαετία του 1930 η πολιτική της λιτότητας μέχρι θανάτου κατέστρεψε τον "Κανόνα του χρυσού", τώρα καταστρέφει το Ευρώ.

 

Ο Κάρολος Μάρξ πραγματικά θα διασκέδαζε με τις πρόσφατες Ιταλικές εκλογές. Το έργο του "Η 18η Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη" άρχιζε με την φράση: "Ο Χέγκελ παρατήρησε κάποτε, ότι όλα τα μεγάλα γεγονότα και πρόσωπα της παγκόσμιας ιστορίας, επαναλαμβάνονται κατά κάποιο τρόπο δυό φορές. Ξέχασε όμως να προσθέσει: Την μία φορά ως μεγάλη τραγωδία, την άλλη φορά ως φάρσα". Ο Μάρξ αναφερόταν στο πραξικόπημα του Λουδοβίκου Ναπολέοντος Βοναπάρτη το 1851, και το συνέκρινε με το πραξικόπημα του μεγάλου θείου του το 1799.

Παρόμοιος αταίριαστος παραλληλισμός μπορεί να γίνει ανάμεσα στην Γερμανία των αρχών της δεκαετίας του 1930 και στην σημερινή Ιταλία. Και στις δύο περιπτώσεις υπήρχε ένα σύστημα σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών, τότε ο "Κανόνας του χρυσού", σήμερα το Ευρώ. Το κατεστημένο εκείνης της εποχής εφάρμοσε μια πολιτική pro-κυκλικής τρέλλας, λιτότητα μέσα την ύφεση, που οδήγησε σε μαζική ανεργία και σε παγίδα δημόσιου χρέους. Τότε στη Γερμανία, η Μεγάλη Ύφεση τέλειωσε με μια τραγωδία. Τώρα η Ιταλία προτίμησε έναν κωμικό.Ο Γκρίλλο είναι αρχηγός του πιό μεγάλου χωριστού κόμματος στην Ιταλική Βουλή και τα άλλα κόμματα δεν ξέρουν τώρα πώς θα μπορέσουν να σχηματίσουν κυβέρνηση.

Λιγότερο κωμικό είναι, ότι το κλίμα εξέγερσης στην Ιταλία δεν θα παρασύρει μόνον το κατεστημένο, αλλά ίσως και το Ευρώ, τουλάχιστον στην Ιταλία. Το Ευρώ ήταν το πιό σημαντικό θέμα της προεκλογικής εκστρατείας του Γκρίλλο.

Οι πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις ενισχύουν τον κωμικό. Απ' όσα ξέρουμε για τον Γκρίλλο, είναι δημοκράτης. Σε καμμιά περίπτωση δεν είναι  δεξιός - σε αντίθεση με τις εθνικιστικές κλίσεις  των Γερμανών ευρωσκεπτικιστών, που είναι έτοιμοι να φτιάξουν ένα νέο κόμμα.

  

Ο Γκρίλλο υποστηρίζεται από σημαντικούς οικονομικους επιστήμονες. Ο νομπελίστας Πωλ Κρούγκμαν συζήτησε μαζί του σε τηλεδιάσκεψη. Ο νομπελίστας Τζόζεφ Στίγκλιτζ είναι σύμβουλός του σε θέματα οικονομικής πολιτικής, μαζί με τον Γάλλο Ζάν-Πώλ Φιτουσί. Το κίνημα "Πέντε Αστέρων" του Γκρίλλο δεν είναι μεγεθυμένη παραλλαγή του "Κόμματος Πειρατών". Οι ψηφοφόροι του προέρχονται κυρίως από το αριστερό στρατόπεδο. Ο Γκρίλλο ενσαρκώνει την διαμαρτυρία εναντίον του κατεστημένου, η οικονομική πολιτική του οποίου δεν είναι πολιτικά εφαρμόσιμη και δεν λειτουργεί οικονομικά. Έτσι ο Γκρίλλο γίνεται με έμμεσο τρόπο ακόμη και αντιπολιτευόμενος πολιτικός ηγέτης μέσα στην Γερμανία - αφού σε τελευταία ανάλυση, είναι η πολιτική της Άνγκελα Μέρκελ αυτή που ωθεί την Ευρώπη σε ασύμμετρη προσαρμογή.
 

Η Ιταλική οικονομία συνεχίζει να εξασθενεί.

Οι Ευρωπαικές ελίτ δεν μπορούν πιά να κατανοήσουν τον πραγματικό κόσμο, επειδή ποτέ δεν απασχόλησαν σοβαρά το μυαλό τους με την Μεγάλη Υφεση της δεκαετίας του 1930. Επαναλαμβάνουν λοιπόν όλα τα λάθη του παρελθόντος. Όπως και οι προκάτοχοί τους, εφαρμόζουν τα μικρο-λογιστικά της οικονομικής των επιχειρήσεων στα Δημόσια οικονομικά, και υποτιμούν τα καταστροφικά δυναμικά αποτελέσματα μιας τέτοιας πολιτικής. Δεν κατανοούν το "φαινόμενο Γκρίλλο" ούτε στην πολιτική ούτε στην οικονομική του διάσταση.

Εν τω μεταξύ η Ιταλική οικονομία συνεχίζει να εξασθενεί. Σύμφωνα με τα νεότερα στοιχεία, τα επιτόκια των επιχειρηματικών δανείων στην Ιταλία και στην Ισπανία κινούνται και πάλι ανοδικά. Η επίδραση του προγράμματος της ΕΚΤ για αγορές κρατικών ομολόγων έχει σχεδόν εξαντληθεί. Οι επενδύσεις στον ιδιωτικό τομέα μειώνονται. Η ιδιωτική και δημόσια κατανάλωση μειώνεται. Η πτώση του ΑΕΠ του 2012 μετατρέπεται σε ύφεση του 2013. Το εκλογικό αποτέλεσμα του Φεβρουαρίου σε καμμιά περίπτωση δεν ήταν ένα "ατύχημα" στην λειτουργία της δημοκρατίας, που μπορεί να διορθωθεί με νέες εκλογές. ¨Ολο και πιο πολλοί ψηφοφόροι κλίνουν προς τον Γκρίλλο.

 
Και τώρα, το εντελώς ζαλισμένο Ιταλικό κατεστημένο αντιδρά με το τυπικό αντανακλαστικό που τα κάνει όλα χειρότερα. Αναζητούν μια κυβέρνηση "ειδικών", έναν νέο Μάριο Μόντι, ίσως τον ίδιο τον Μόντι. Μή λαμβάνοντας υπόψη ότι αυτός ήλθε στις εκλογές τελευταίος. Ίσως θα εμφανισθεί κάτι διαφορετικό - κάποιος που θα επαναλάβει εξελιγμένη την αφήγηση του Μόντι, αλλά δεν θα μπορεί ν' αλλάξει κάτι στην κατάσταση της Ιταλίας. Για να φέρουν σε πέρας τις πραγματικά σημαντικές μεταρρυθμίσεις - το τέλος της πολιτικής των περιστολών, πολιτικές μεταρρυθμίσεις, απελευθέρωση του τομέα των υπηρεσιών - χρειάζονται πραγματική κυβέρνηση. Η μοναδική δυνατότητα χωρίς να κάνουν νέες εκλογές θα ήταν ένας μεγάλος συνασπισμός του Μπερσάνι με τον Μπερλουσκόνι. Αλλά αυτό σκοντάφτει στην εχθρότητα μεταξύ των δύο πρωταγωνιστών.

  
Είμαστε λοιπόν μπροστά σε ένα κύκλο εκλογικών αναμετρήσεων, τεχνοκρατικής κυβέρνησης, νέων εκλογών, πιθανής νίκης του Γκρίλλο, και ίσως μπροστά σε μια φάση που θα μπορούσε να καταλήξει στην έξοδο της Ιταλίας απο την Ευρωζώνη. Όσο υπάρχει αυτό το θέμα, κανείς δεν θα επενδύει στην Ιταλία. Το τραύμα της εξόδου θα γίνεται αυτοεκπληρούμενη προφητεία.
Σε αντίθεση με την Γερμανία της δεκαετίας του 1930, η Ιταλία παραμένει μια ειρηνική δημοκρατία. Αυτό είναι αληθινά καλό νέο. Η ιστορία είναι λοιπόν και μάθημα από γεγονότα που δεν επαναλαμβάνονται ακριβώς όμοια. Αλλά μια πλευρά αυτής της ιστορικής σύγκρισης είναι ακριβώς ταυτόσημη: Τότε η πολιτική της λιτότητας μέχρι θανάτου κατέστρεψε τον "Κανόνα του χρυσού". Τώρα καταστρέφει το Ευρώ.
 

Η ανάλυση δημοσιεύθηκε στον Spiegel 7/3/2013